ایجاد و اجرای مرکز پژوهشی مطابق آیین‌نامه شورا نیازی به مجوز گسترش مراکز پژوهشی ناست؛ اختیارتشکیل مراکزپژوهشی به دانشگاه‌ها واگذار گردید. آئین‌نامه واگذاری تشکیل و انحلال مرکز پژوهشی به دانشگاه‌ها با امضا وزیرعلوم به تمام دانشگاه‌ها اعلام گردید.
واگذاری اختیار تشکیل
با توجه به مجوز گسترش مراکز پژوهشی دانشگاه‌ها برای انجام ماموریت‌هایی که در سطح دانشگاه، منطقه و ملی می‌توانند ساختار پژوهشی تشکیل دهند این ساختار شامل موارد زیر است:
- هسته پژوهشی
- آزمایشگاه تحقیقاتی
- گروه پژوهشی
- مرکز تحقیقات یا پژوهشی
دانشگاه‌ها برای ایجاد و اجرای این آیین‌نامه و دستورالعمل داخلی ابتدا باید توسط هیئت امنا قانون مصوب داشته باشند. مراکز پژوهشی زیر نظر دانشگاه‌ها فعالیت می‌کنند و تقاضا محور هستند و از این رو، دیگر نیازی به اخذ مجوز از شورای گسترش ندارند.
موارد مربوط به آیین‌نامه
- برای گسترش مراکز پژوهشی نیازی به مجوز جدید از شورای گسترش نیست، با توجه به این مراکز بایستی برنامه پژوهشی به‌صورت بین رشته‌ای و دانشکده‌ای تشکیل دهند.
- ایجاد و اجرای مرکز پژوهشی عرصه انجام برنامه جدید زمانی فراهم می‌شود که برنامه‌های این مراکز به‌طور کامل انجام و به پایان برسد.
- همچنین براساس آیین‌نامه هرگاه فعالیت مراکز پژوهشی و تحقیقاتی در دانشگاه‌ها به اتمام رسید و نیازی به فعالیت آن‌ها نبود، این مراکز بدون اخذ مجوز از شورای گسترش می‌توانند به انحلال و یا تغییر ماموریت داشته باشند.
شایان ذکر است این فرایند به بین‌المللی شدن دانشگاه‌ها کمک شایانی می‌کند.
در سال‌های اخیر، تمرکززدایی از تصمیم‌گیری‌های علمی و پژوهشی به یکی از اولویت‌های نظام آموزش عالی کشور تبدیل شده است. در این راستا، واگذاری اختیار تشکیل و انحلال مراکز پژوهشی به دانشگاه‌ها اقدامی کلیدی و راهبردی محسوب می‌شود که می‌تواند موجب افزایش چابکی، ارتقای کیفیت تحقیقاتی و توسعه نوآوری در دانشگاه‌ها شود.
مفهوم واگذاری اختیار به دانشگاه‌ها
این واگذاری به این معناست که به جای صدور مجوز از سوی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برای ایجاد یا تعطیلی مراکز پژوهشی، خود دانشگاه‌ها می‌توانند بر اساس نیازهای علمی، ظرفیت‌ها و اولویت‌های منطقه‌ای خود، نسبت به راه‌اندازی یا تعطیلی مراکز تحقیقاتی اقدام کنند.
مزایای واگذاری اختیار مراکز پژوهشی به دانشگاه‌ها
1. افزایش سرعت تصمیم‌گیری
با حذف فرآیندهای بوروکراتیک، دانشگاه‌ها می‌توانند با سرعت بیشتری به تحولات علمی پاسخ دهند و مراکز پژوهشی مورد نیاز را راه‌اندازی یا بازسازی کنند.
2. ارتباط مؤثرتر با صنعت و جامعه
دانشگاه‌ها با شناخت دقیق‌تری از نیازهای منطقه‌ای و ارتباط مستقیم با صنایع محلی، می‌توانند مراکز پژوهشی را در راستای حل مسائل واقعی جامعه تعریف کنند.
3. تقویت استقلال علمی دانشگاه‌ها
این سیاست، گامی جدی در مسیر تحقق دانشگاه‌های نسل سوم و چهارم است که بر استقلال، کارآفرینی و نوآوری تمرکز دارند.
4. کاهش موازی‌کاری و افزایش اثربخشی پژوهش‌ها
با مدیریت یکپارچه منابع و مأموریت‌گرایی در تأسیس مراکز، از تکرار فعالیت‌های مشابه و اتلاف منابع جلوگیری می‌شود.
چالش‌های احتمالی این واگذاری
-
لزوم ارتقای نظام نظارت و ارزیابی داخلی دانشگاه‌ها
برای جلوگیری از سوءاستفاده یا ایجاد مراکز غیرضروری، لازم است دانشگاه‌ها نظام‌های نظارتی شفافی برای ارزیابی عملکرد مراکز پژوهشی داشته باشند. -
نیاز به توانمندسازی مدیران دانشگاهی
مدیران باید آموزش‌های لازم برای طراحی ساختار پژوهشی، مدیریت منابع انسانی و مالی، و ارزیابی پروژه‌های تحقیقاتی را دریافت کنند.
تأثیر این سیاست بر آینده پژوهش کشور
واگذاری اختیار به دانشگاه‌ها اگر با سازوکارهای دقیق، نظارت‌های هوشمند و حمایت‌های بودجه‌ای مناسب همراه باشد، می‌تواند موجب جهش علمی در کشور شده و دانشگاه‌ها را به نهادهای پیشرو در تولید دانش، فناوری و حل مسائل جامعه تبدیل کند.