مهاجرت نخبگان و گسست ارتباط دانشگاه با صنعت
علی خادم، مدیر برنامه‌ریزی فناوری و نوآوری دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی، در گفت‌وگو با خبرنگار مهر به چالش‌های موجود در مسیر پذیرش پژوهش‌های دانشجویی به‌عنوان پروژه‌های صنعتی اشاره کرد.**
وی کاهش تعامل میان دانشگاه و صنعت را ناشی از دو عامل اصلی دانست:
تمایل بالای دانشجویان به مهاجرت و ضعف رقابت در صنایع داخلی. به گفته خادم، بسیاری از دانشجویان پروژه‌هایی تعریف می‌کنند که خروجی آن‌ها مقالات علمی بین‌المللی است، چرا که هدف اصلی آن‌ها ساخت رزومه‌ای قوی برای ادامه تحصیل یا کار در خارج از کشور است.
این در حالی است که نیاز صنعت داخلی لزوماً در مرزهای پیشرفته علم قرار ندارد و بیشتر بر حل مسائل عملی، بهبود فرآیندها و درآمدزایی متمرکز است.
دوگانگی انتخاب دانشجویان: مهارت‌های کاربردی یا مهاجرت؟
خادم توضیح داد که دانشجویان در مواجهه با این شرایط با یک دوگانگی اساسی روبه‌رو هستند:
انتخاب بین پروژه‌های کاربردی متناسب با نیاز بازار کار داخلی یا پژوهش‌های نظری با هدف تولید مقاله و مهاجرت.
متأسفانه بسیاری مسیر دوم را انتخاب می‌کنند، که این امر منجر به شکاف روزافزون بین تحقیقات دانشگاهی و نیازهای واقعی صنعت می‌شود.
ضعف نوآوری در صنایع غیررقابتی
مدیر برنامه‌ریزی فناوری دانشگاه خواجه نصیر به چالش دیگری نیز اشاره کرد:
کم‌تحرکی واحدهای تحقیق و توسعه (R&D) در صنایع داخلی.
وی خاطرنشان کرد در صنایعی که رقابت جدی وجود ندارد، انگیزه‌ای برای نوآوری و ارتقای فناوری احساس نمی‌شود.
در مقابل، در صنایع پویا و رقابتی، شرکت‌ها برای حفظ جایگاه خود مجبور به سرمایه‌گذاری روی پروژه‌های نوآورانه هستند.
خادم تأکید کرد: تا زمانی که صنایع داخلی تحت فشار رقابت قرار نگیرند، تمایلی به همکاری با دانشگاه‌ها و سرمایه‌گذاری روی پژوهش‌های کاربردی نخواهند داشت. مقاومت در برابر تغییر در این بخش‌ها بالاست و تنها با ایجاد احساس نیاز واقعی می‌توان این روند را تغییر داد.
مهاجرت نخبگان: چالشی فراروی دانشگاه‌های برتر
خادم در ادامه به معضل مهاجرت نخبگان از دانشگاه‌های مطرحی مانند شریف، تهران، امیرکبیر و علم و صنعت پرداخت.**
وی توضیح داد که بسیاری از دانشجویان ممتاز، به‌ویژه در مقاطع تحصیلات تکمیلی، در میانه مسیر تحصیل تصمیم به مهاجرت می‌گیرند.
این تصمیم عمدتاً با اهداف علمی و اقتصادی و برای بهره‌گیری از فرصت‌های بهتر اتخاذ می‌شود.
تأثیر مهاجرت بر جهت‌گیری پروژه‌های دانشگاهی
به گفته این استاد دانشگاه، تمایل به مهاجرت باعث شده تا بسیاری از پروژه‌های تحقیقاتی نه با هدف حل مسائل صنعتی کشور، بلکه با تمرکز بر تولید مقاله و تقویت رزومه طراحی شوند.
حتی در مواردی که پروژه‌ای با حمایت مالی صنعت تعریف می‌شود، برخی دانشجویان به دلیل دغدغه‌های مهاجرتی از پذیرش آن خودداری می‌کنند.
ابهام در سهم‌دهی اقتصادی پروژه‌های صنعتی-دانشگاهی
خادم در پایان به ضعف ساختارهای حمایتی اشاره کرد و گفت حتی در پروژه‌هایی که با حمایت مستقیم صنعت انجام می‌شوند، ابهام در سهم‌دهی منافع اقتصادی وجود دارد.
دانشجویان نمی‌دانند در صورت موفقیت پروژه و تبدیل آن به محصول یا اختراع، چه حقوقی خواهند داشت.
در حال حاضر، هیچ سازوکار شفاف و تضمین شده‌ای برای بهره‌مندی دانشجویان از خروجی‌های اقتصادی پروژه‌ها وجود ندارد و این موضوع به مذاکرات موردی بین استاد، دانشجو و صنعت وابسته است.
این چالش‌ها نشان می‌دهد که برای تقویت پیوند دانشگاه و صنعت، اصلاح سیاست‌های آموزش عالی و ایجاد انگیزه‌های رقابتی در صنعت ضروری است.