شناسنامه مقاله
- مقاله: نظام چند لایه تأمین اجتماعی
- نویسنده: پروین حیدری شیخ طبقی
- کار و جامعه ، شماره ۱۳۰ و ۱۳۱، صص ۴۰-۲۱
چکیده
مقاله: نظام چند لایه تأمین اجتماعی . نظام بازنشستگی کـشوری در ایـران از سـاده‌ترین نظام‌های عملیاتی بازنشستگی یعنی دریافت حق بیمه ها از مشترکان شاغل و پرداخت وجوه جمع‌آوری شده به بـیمه‌گزاران بازنشسته،از کار افتاده و بازمانده تبعیت می‌کند(این نظام به GYAP معروف است).امروزه با تـوجه به افزایش سن جـمعیت نـیاز به اصلاًح نظام بازنشستگی در بسیاری از کشورها احساس می‌شود. هدف این مقاله ارایه مبانی تئوریک نظام چندلایه پیشنهادی توسط بانک جهانی است و در پی آن مروری بر تجربیات کشورهای اتحادیه اروپا و کشورهای آمریکای لاتین و حوزه دریای کارائیب در خـصوص اصلاًح نظام‌های بازنشستگی ارایه می‌شود.
۱- مقدمه ای بر نظام چند لایه تأمین اجتماعی
سیر تکاملی تأمین اجتماعی در جهان نشان می‌دهد که در ابتدا نظام‌های بیمه‌ای در قالب انجمن‌های صنفی مبتنی بر حمایت‌های درون صنفی و محدود به کمک‌های مقطعی و موردی شکل گرفتند. با گـسترش کـارگاه‌های صنعتی نگاه بیمه‌ای به سمت مسئولیت کارفرما سوق پیدا کرد. به عبارت دیگر کارفرما در جهت حمایت از کرگران در مقابل برخی مخاطرات محیط کار، مسئولیت یافت. سیر تکاملی این تحول منجر به شکل‌گیری صـندوق‌های احـتیاط مبتنی براندوخته‌های انفرادی افراد در یک صندوق و برداشت از آن متناسب با میزان اندوخته هر فردگردید.اما به علت مشکلاتی که صندوق‌های احتیاط داشتند.ساختار بیمه‌های اجتماعی شکل گرفت که اساس آن مـبتنی بـر مسئولیت دولت، کارفرما و کارگر است و مهمترین خصوصیت آن جامعیت تعهدات است.
صندوق‌های احتیاط از جمله اولین مکانیزم‌های ارایه تأمین اجتماعی و مبتنی بر پس‌اندازهای فردی است که با مدیریت دولت فعالیت می‌کنند. مهمترین خصوصیات صـندوق‌های احـتیاطعبارت بـودند از:محدودیت در حمایت‌ها،ترویج فرهنگ فـردگرایی و وابـستگی کـامل به مشارکت(۱)-دانشجوی دکتری اقتصاد،دانشگاه الزهرا (س) GYAP معروف است.نظام‌های مـذکور دارای کـاستی‌های ساختاری است که کل نـظام را دربـرابر مـتغیرهای داخلی و خارجی مـوثر بـر آن آسیب‌پذیر می‌سازد.بیشتر صـندوق‌های بـازنشستگی در کشور وارد مرحله‌ای از دوران وجود خود شده‌اند که در آن نسبت تعداد شاغل به تعدادبازنشسته-که از عوامل تـعیین‌کننده ثـبات صندوق‌های از نوع«کسور برمبنای حقوق»اسـت.سـیر نزولی پیـدا کـرده و ایـن روند ادامه دارد. با تـوجه به میزان جمعیت کشور این نسبت باید درحدود ۳ الی ۴ تثبیت یابد.در صورتی که در مورد بعضی از صـندوق‌ها در حـال حاضر کمتر ازاین مقدار است. سـیر نـزولی جـامعه تـحت پوشـش بیمه طی سـال‌های آیـنده موجب خواهد شد که تأمین مالی هزینه‌های پرداخت حقوق بازنشستگی،از کارافتادگان و وظیفه‌بگیران چالش اصلی صندوق باشد. گرچه ایـن‌گونه صـندوق‌ها در فـرهنگ بیمه‌ای از جمله سیستم‌های باز هستند و بخشی از هـزینه‌های نـسل گـذشته در آنـها بـه وسـیله نسل حاضر پرداخت می‌شود، لذا روند نسبت مذکور می‌بایستی حفظ شود و در صورت عدم امکان آن،ایجاد تحرک بیشتر در سرمایه‌گذاری‌ها کاملاً ضروری خواهد بود.
به‌طور کلی نقایص ساختاری صندوق‌های بیمه بازنشستگی عـبارت است از:
*در سیستم‌های بازنشستگی مبتنی بر توازن درآمد و هزینه،درآمدهای بیمه‌ای سیستم که از جمع‌آوری کسور بازنشستگی(سهم بیمه شده و کارفرما)حاصل می‌شود،برای مصارف بیمه‌ای سیستم حقوق و مستمری بازنشستگی هزینه می‌شود.
*در مـواقعی کـه در آمدهای سیستم بیش از مصارف آن باشد،ما زاد تراز مالی در صندوق ذخیره می‌گردد.در مواقعی هم درآمدهای مالی در صندوق ذخیره می‌گردد.در مواقعی همکه درآمدهای سیستم کمتر از مصارف آن باشد،کسری تراز مالی از منابع دیـگر نـظیر منابعمالیاتی با بودجه عمومی تأمین می‌شود.بنابراین سیستم به‌خودی‌خود از هیچ مکانیسمخودکار تنظیم درآمد و هزینه برخوردار نیست.
*تغییرات گوناگون در مؤلفه‌های سیستم در درازمدت کارآیی خـود را از دسـت می‌دهد،بهعبارتی اگر مؤلفه‌های مـؤثر در سـیستم مانند سن بازنشستگی،سنوات خدمت،نرخ جایگزینیو نرخ کسور را به‌طور متناوب در جهت افزایش درآمد سیستم تغییر دهیم،ریسک‌هایسیاسی و اجتماعی،جامعه و صندوق را با تهدیدهای جـدی مـواجه خواهند ساخت.
*عدم انـباشت سـرمایه و آثار منفی آن نیز از دیگر کاستی‌های سیستم GYAP است.
به‌طور کلی در این مطالعه دو هدف عمده دنبال می‌شود:
۱٫دسترسی به ادبیات موضوع نظام‌های تأمین اجتماعی چند لایه.
۲٫مروری بر تجربیات و وضع موجود کـشورهایی کـه دارای این‌گونه نظام‌ها هستند.
امید است توفیق این حاصل شود که در ادامه این پژوهش و با استفاده از نتایج بررسی حاضر،در آینده با معرفی طرحی جامع و مستقل،امکان سنجی استقرار این نظام در جـمهوری اسـلامی ایران،مـورد ارزیابی قرار گیرد.به عبارتی در طرح بعدی،هدف از مطالعه،پاسخگویی به سوال زیر است:۳٫با توجه بـه ساختار اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی جامعه آیا امکان استقرار این‌گونه نظام درکـشور مـهیا است؟
راهـبردهای نظام چند لایه تأمین اجتماعی
به‌طور کلی جهت ارایه حمایت‌های تأمین اجتماعی راهبردهای گوناگونی مورد استفاده قرارگرفته است کـه ایـن راهبردها معمولا متأثر از عوامل اجتماعی،اقتصادی و سیاسی حاکم بر جامعهاست که به اخـتصار بـه بـرخی از آنها اشاره می‌کنیم:
۱-۲- بیمه‌های اجتماعی
این راهبرد هسته اصلی نظام تأمین اجتماعی را شکل می‌دهد کـه اولین بار در اواخر قرن نوزدهمدر زمان بیسمارک صدراعظم آلمان،در این کشور پایه‌گذاری شـد.این تفکیک بعدا بـه وسـیلهکشورهای اروپایی،آمریکای لاتین،ایالات متحده و کانادا دنبال شد و پس از جنگ جهانی دومتقریبا در تمام کشورها رواج یافت.علیرغم اینکه در جزئیات این راهبرد از یک شکور به کشوردیگر تفاوت‌هایی وجود دارد لیکن در اصول کلی مشترک هستند.تـأمین مالی طرح از طریقپرداخت حق بیمه به وسیله کارفرما،بیمه شده،عضویت اجباری،ارتباط حق بیمه و میزانحمایت‌ها با دستمزد بیمه شده از جمله ویژگی‌های راهبرد بیمه اجتماعی است.
۲-۲-مساعدت اجتماعی
در بسیاری از کشورها طـیفی از جـوامع به علل گوناگون مانند عدم اشتغال،عدم استطاعت مالیو…،توان استفاده از حمایت‌های بخش بیمه‌ای را ندارند.این قشر نیازمند،در قالب طرح مساعدتاجتماعی مورد حمایت قرار می‌گیرند.هزینه‌های این روش از محل درآمدهای عـمومی دولتـ تأمینمی‌گردد و حد اقل معیشت افراد را پوشش می‌دهد.
۳-۳- نظام چند لایه تأمین اجتماعی
در این نظام تأمین مالی از طریق درآمدهای عمومی دولت است و ارایه حمایت‌ها بدون لحاظ اشتغال و توانایی افراد صورت می‌گیرد.حمایت‌های در نظر گرفته شـده بـرای افراد این طرح معمولادر قالب مستمری برای افراد سالمند،از کار افتاده یا بازمانده است.
۴-۲-مسئولیت کارفرما
دربرنامه‌های مسئولیت کارفرما کارکنان معمولا باتوجه به قوانین کار حاکم بر جامعه،تـحتپوشش قـررا مـی‌گیرند.این طرح‌ها در اواخر قرن نـوزدهم تـحت عـنوان جبران خسارت کارگران،فعالیت خود را آغاز کردند.هدف اصلی آنها کمک در مقابل خطرات حوادث ناشی از کار به وسیلهکارفرما بود.پرداخت خـدماتی مـانند غـرامت ایام بیماری،کمک بارداری و…از جمله مواردی استکه بـا تـوجه به قانون برعهده کارفرما است.
در برخی از موارد نیز کارفرما موظف به تأمین مراقبت‌های درمانی برای کارگران و خانواده آنهانیز مـی‌شود.از آنـجا کـه در این نظام شرکت در خطر وجود ندارد،کلیه تعهدات بر عـهده کارفرمااست.کارفرمایان نیز به منظور پوشش خطرات احتمالی در بعضی مواقع خود را نزد شرکت‌هایبیمه‌ای،بیمه می‌کنند.
۵-۲-صندوق‌های پس‌انداز اجـباری خـصوصی
نـظام‌های تأمین اجتماعی در اغلب موارد توانایی حفظ ارزش مستمریها در مقابل نوسانات تورمی رانـدارند و از سـوی دیگر موجب تشویق بازنشستگی‌های زود هنگام و توزیع ناعادلانه درآمدهامی‌شوند.به بیان دیگر افراد پر درآمد نسبت به افـراد کـم درآمـد از بهره‌مندی بیشتری برخوردارمی‌شوند.همچنین آنان بر این عقیده‌اند که فرمول‌های به کـار رفـته بـرای پرداخت مستمریسخاوتمندانه بوده و در اغلب موارد این‌گونه نظام‌ها دارای هزینه‌های اداری سنگینی است.به اینجهت در سیاست‌های کـلان خـود،کـشورها را به سمت صندوق‌های پس‌انداز اجباری خصوصیهدایت می‌کنند.این صندوق‌ها براساس نظام مالی ذخیره‌سازی کـامل dednuF ylluE) تـأمین مالی می‌شوند.سه دلیل عمده برای انتخای نظام مالی ذخیره‌سازی کامل وجود دارد:
- هـزینه‌ها از ابـتدا مـشخص است،به همین علت دولت‌ها قول‌هایی نخواهد داد که بعدها قادر بهعمل کردن به آن نـباشند.
- انـتقالات بین النسلی از افراد جوان به افراد سالمند که بعضا موجب انتقال از افراد کـم درآمـدبه افـراد پر درآمد می‌شود در این نظام حذف می‌گردد.
- از سرمایه‌های تشکیل شده در این نظام می‌توان برای ارتقای پسـ‌اندازهای بـلندمدت ملی-که معمولا به منظور سرمایه‌گذاری‌های کلان به کار گرفته می‌شود-اسـتفاده کـرد.
در کـشورهایی که از این راهبرد برای حمایت از اقشار جامعه استفاده می‌شود،مدیریت طرح بهبخش خصوصی واگذار مـی‌شود و دولت صـرفا بـه نظارت و راهبری مقررات و قوانین می‌پردازد،علت واگذاری مسئولیت اجرایی به بخش خـصوصی ایـجاد رقابت بین صندوق‌ها برای ارایه بهترکمی‌وکیفی خدمات و حذف اهداف سیاسی و تأکید بر سیاست‌های اقتصادی در هنگام تـبییناستراتژی‌های سـرمایه‌گذاری به منظور حد اکثر بهره دهی از سرمایه‌ها است.
۳- آشنایی با نظام‌های بـازنشستگی
بـه تقسیمات مربوط به سطوح مختلف نظام‌های جـامع بـازنشستگی،ارکـان نظام بازنشستگیمی‌گویند.
این سطوح با ساختارهای مـتفاوت،درآمـدهای متفاوتی را برای گروه‌ها و افراد مختلف برحسبشرایط کلی و در برخی موارد برحسب میزان مشارکت فـراهم مـی‌کنند.
بانک جهانی نظام‌های بازنشستگی را در سـه رکـن تعریف کـرده اسـت.
- رکـن اول،رکن اصلی نظام بازنشستگی است کـه بـیشترین درآمد را برای بیشترین افرادمشترک نظام فراهم می‌کند.نظام‌های عمومی بازنشستگی و نظام‌های هـمگانی بـازنشستگیدر این گروه قرار می‌گیرند.رکن اول نـظام بازنشستگی در اکثر کشورهای جـهان(بـه استثنایکشورهای آمریکای لاتین،حوزه کـارائیب،و چـند کشور اروپای شرقی و آسیای میانه)از نوع BDGYAP و اجباری است.
- رکن دوم،نظام بازنشستگی در کنار رکن اول،درآمـد مـکمل بازنشستگی را برای مشترکانفراهم می‌کند.ایـن رکـن مـاهیت کاملاً بیمه‌ای دارد و از نـوع CD-FF اسـت.مشارکت در اینرکن می‌تواند بـه صـورت اجباری یا اختیاری باشد.
- رکن سوم،متشکل از حساب‌های فردی اختیار بازنشستگی است که در بـازار بـیمه‌هایبازنشستگی عرضه می‌شود.مدیریت این حسابها بـه‌طور کـامل در اختیار بـخش خـصوصی اسـتو به شکل رقابتی عـرضه می‌شوند.
تأمین برنامه مالی مصارف نظام‌های بازنشستگی در بسیاری از نظام‌های موجود(نظام GYAP) از حق بیمه‌هایی است کـه صـندوق‌ها از مشترکان شاغل خود دریافت می‌کنند.بـه بـیان دیـگر وجـوهحاصل از حـق بیمه‌ها به یـک حـساب واحد واریز و از همان حساب برای پرداختهای بیمه‌ایاستفاده می‌شود.در این نظام شاغلان در هر نسل به‌طور مستقیم هـزینه‌های بـازنشستگی هـماننسل را تأمین می‌کنند.
در نظام بازنشستگی تمام ذخیره‌ای FF حـق بـیمه‌هایی در حـساب‌های فـردی افـراد ثـبت وسرمایه‌گذاری می‌شود.سرمایه و سود جمعی سپرده‌های شاغلان در این نظام پس از بازنشستگیبرمبنای جدول‌های مربوط به امید به زندگی به صورت پرداختهای بیمه‌ای به‌طور مستقیمو یا از طریق شرکت‌های بیمه‌ای در اخـتیار مشترک بازنشسته قرار می‌گیرد.مدیریت این نظامبا مدیریت سرمایه آن در اختیار بخش خصوصی است.در این نظام بازده سرمایه‌گذاریمستقیما تحت تأثیر نوسانات بازار سرمایه است.
در نظام بازنشستگی مبتنی بر حق بیمه مـعین CD کـه نخستین بار در شیلی در سال ۱۹۸۲اجرا شد،میزان بهره‌مندی مشترک از صندوق در زمان بازنشستگی برحسب میزان مشارکت درزمان اشتغال به بیان بهتر برحسب میزان حق بیمه پرداختی معین می‌شود.به عـبارت دیـگر در فرمول محاسبه حقوق بازنشستگی به جای آن‌که از سنوات خدمت استفاده شود از میزان جمعیحق بیمه پرداختی استفاده می‌شود.مزایای استفاده از این روش عبارت است از:
*انـگیزه فـرد برای پرداخت کسور و کامل کـردن دوران خـدمت و اعتماد فرد به این نوع نظامافزایش می‌یابد.
زیان‌های ناشی از بازنشستگی زودرس متوجه فرد ذی‌نفع می‌شود و نه نظام تامین اجتماعی
- میانگین سن بازنشستگی به‌طور طبیعی بـالاتر از مـیانگین سن بازنشستگی در نظام کـشور بـراساس روش«مزایای معین»است.
- نرخ کسور بازنشستگی کمتر از نظام غیر ذخیره‌ای مانند«مزایای معین»است.
- در این نظام انباشت سرمایه باعث رشد اقتصادی است.
در نظام بازنشستگی مبتین بر مزایای معین بهره‌مندی مـشترک در زمـان بازنشستگیبرحسب متغیرهای دیگری نظیر سنوات خدمت و میزان دریافتی وی در زمان اشتغال محاسبهمی‌شود و حق بیمه‌های پرداختی به‌طور مستقیم در محاسبه حقوق بازنشستگی اعمال نمی‌شود.مزایای استفاده از روش عبارت است از:
۱-ریسک سرمایه‌گذاری و تأثیر تابسامانی‌های اقـتصادی بـر مدل در قـیاس با سایر نظام‌ها کمتراست.
۲-به‌دلیل دولتی و همگانی بودن میزان حد اقل حقوق را برای اقشار کم درآمـد در نظر می‌گیرد.
۳-اگر روندها،شاخص‌ها و بینش‌ها(جمعیتی،اقتصادی و اجتماعی)در کشور،تـدریجی وسـیستماتیک(مـنظم)باشد و رفتارهای نظام دائما بررسی و متغیرهای درونی و بیرونی کنترلشود تعادل سیستم برقرار می‌ماند.
اما برخی نارسایی‌ها نظام چند لایه تأمین اجتماعی نیز به شرح زیر است:
- انگیزه مشترکان برای کامل کردن دوران خدمت در قیاس با سایر نـظام‌های بـازنشستگی بـسیارضعیف است و باعث کاهش منابع نسبت به مصارف نظام است.
- کسور ذخیره می‌شود لذا فاقد انباشت سـرمایه در حد کلان و رشد اقتصادی است.
- این نظام در اثر تغییرات اجتماعی مانند کاهش و یـا قطع ورودیهای بسیار آسـیب‌پذیر اسـت.
- در کشورهایی که دارای تورم شدید هستند و یا در دورانی خاص تغییرات ناگهانی در اقتصادآنها پدیدار شود بسیار شکننده است.
- معمولا در آغاز کار تعداد شاغلان به تعداد بازنشستگان بسیار بالا است و منابع بر مصاففزونی دارد ولیـ به علت عدم آینده‌نگریهای لامز و مصلحت‌اندیشی‌ها منابع تلف می‌شود.
- نرخ کسور بازنشستگی در این نظام نسبت به سایر نظام‌ها بیشتر است.این ویژگی درمواردی عامل موثر در فرار از پرداخت کسور بازنشستگی است.هـمچنین بـاعث افزایش توقعبازنشستگان در هنگام بازنشستگی می‌شود.
۴ – استراتژی نظام بازنشستگی از دیدگاه بانک جهانی
کارشناسان بانک جهانی اعتقاد دارند که یک راه حل یا راهبرد واحد برای پوشش افراد تحت نظامتأمین اجتماعی وجود نـدارد لیـکن در خصوص لایه‌بندی حمایت‌های تأمین اجتماعی به یک نظرمشترک رسیده‌اند و بر این باور هستند که افراد و طبقات مختلف جامعه در لایه‌های متفاوتمی‌توانند تحت پوشش قرار گیرند.کارشناسان بانک جهانی روش‌های ارایـه حـمایت‌های تأمیناجتماعی را در سه گروه که تحت
اصطلاحات مفید بیمه‌ای به کار رفته
- معادل فارسی انگلیسی
- ارکان نظام بازنشستگی srallip metsys noisneP
- اصلاًحات مؤلفه‌ای mrofeR cirtamaraP
- اصلاًحات ساختار mrofeR citametsys
- امید به زندگی در بدو بازنشستگی tnemeriteR ta ycnatcepxE efiL
- ترمیم حقوق noitaxednI egA
- رکـن اول،دوم،سـوم erutcurts cihpargomeD,
- سـاختار جمعیتی elpoep derevoC
- مشترکان صندوق مصارف بـیمه‌ای erutidnepxE noisneP
- مـنابع بـیمه‌ای euneveR noitubirtnoC
- نرخ جایگزینی(نسبت دریافت بازنشسته دربدو ورود به آخرین دریافتی زمان اشتغال) etaR tnemecalpeR
- نرخ حق بیمه etaR noitubirtnoC
- نرخ فرار از پرداخت etaR noisavE
- نسبت حمایتی(معکوس نـسبت وابـستگی) oitaR troppus
- نـسبت وابستگی(تعداد مستمری‌بگیران به تعدادبیمه‌شدگان اصلی) oitaR ycnednepeD
- نظام بـازنشستگی مـزایای معین BD:tifeneB denifeD
- نظام بازنشستگی حق بیمه معین CD:noitubirtnoc denifeD
- نظام بازنشستگی تمام ذخیره‌ای FF:dednuF ylluF
- نظام بازنشستگی GYAP :وجوه حاصل از حقبیمه به یک حساب واحـد واریـز و از هـمان حساببرای پرداختهای بیمه‌ای استفاده می‌شود GYAP:oG uoY sA yaP
- نظام بازنشستگی با حق بـیمه معین فرضی noitubirtnoC ednifeD lanoitaN
اهداف اولیه از شکل‌گیری این لایه‌ها،حصول اطمینان از تأمین زندگی آحاد جامعه در زمانبازنشستگی است.لایه اول که تـقریبا در کـلیه کـشورهای جهان از آن برای حمایت از افراد سالمنددر مقابل رویداد بازنشستگی مورد استفاده قـرار مـی‌گیرد،با هدف تضمین حد اقل زندگی برایبازنشستگی به کار گرفته می‌شود.لیکن مبلغ و شرایط استفاده از حـمایت بـازنشستگی در ایـن لایهبا توجه به وضعیت اقتصادی و ساختار نظام تأمین اجتماعی در کشورها متفاوت اسـت.
در بـرخی از کـشورها لایه اول تنها رویه ارایه حمایت بازنشستگی به افراد تحت پوشش است که دراین صـورت مـبلغ پرداخـتی به آخرین دستمزد زمان اشتغال نزدیکتر است.اما در کشورهایی که ازترکیب دو یا هرسه لایـه تـأمین اجتماعی برای حمایت بازنشستگی استفاده می‌شود.معمولا مبلغمستمری پرداختی در لایه اول در مقایسه با آخـرین دسـتمزد زمـان اشتغال نسبت کمتری دارد.در چنین نظام‌های معمولا کلیه افراد جامعه تحت پوشش حمایت بازنشستگی در لایـه اول قـراردارند.عدم توانایی کشورها در تأمین مالی مورد نیاز به منظور پرداخت مستمری بازنشستگی ازمـحل بـودجه عـمومی و همچنین افزایش هزینه‌های طرح‌های مبتنی بر وصول حق بیمه از کارفرماو افراد تحت پوشش به عـلت افـزایش تعداد بازنشستگان و همچنین افزایش امید به زندگی،موجبشکل‌گیری لایه دوم تأمین اجـتماعی شـد.ایـن لایه در واقع طرح‌های مستمری اجباری است کهبه منظور جبران درآمد از دست رفته به علت تـرک کـار بـه تدریج در کشورهای توسعه یافته شکلگرفته است.
پس‌اندازهای اختیاری و صندوق‌های مکمل که مـعمولا بـه وسیله شرکت‌های خصوصی ارایهمی‌شود.در نظام‌های جامع تأمین اجتماعی،لایه سوم را تشکیل می‌دهد.با توجه به ایـن مـبلغمستمری در دو لایه اول محدود است و از یک سق خاصی که به وسیله قانون معین مـی‌شود،نـمی‌تواند فراتر رود.لذا به منظور امکان دسترسی به سـطح بـالاتری از زنـدگی در دوران بازنشستگی،پس‌اندازهای اختیاری فعالیت خود را گسترش دادهـ‌اند و در ایـن ساختارها افراد شاغل در صورتیکه دارای درآمدی بیش از نیاز مصرف خود باشند می‌توانند در این لایـه قـرار بگیرند.نمودار زیراستراتژی بانک جـهانی را خـلاصه می‌کند.
۵-اصـلاحات صـورت گـرفته در نظام‌های بازنشستگی برخی کشورها
۱-۵-سیاست مـستمری در کـشورهای اتحادیه اروپا:
چشم‌انداز مستمریها در اروپا به سرعت در حال تغییر است.اصلاًحات مربوط به مـستمری را کـهاتفاق افتاده می‌توان به دو قسمت تقسیم‌بندی کـرد:
*اصلاًحات پارامتریک:این نـوع اصـلاحات طبیعت GYAP کنونی سیستم‌های مستمری راحـفظ کـرده است.اما تغییرات اساسی و زیربنایی در قوانین آن داده است،مثل قوانینی درباب شرایط برخورداری از مـزایای مـستمری،سن برخورداری از مزایای مستمری و دورهـبیمه‌پردازی.
*اصـلاحات سـیستماتیک:بعضی کشورها پا را فـراتر گـذاشته و اصلاًحات سیستماتیک را اتخاذکرده‌اند کـه بـرمبنای آن از ساختار مزایای معین (BDGYAP) خارج شده و طرح نوع حقبیمه معین CD را اتخاذ کرده‌اند.برای اصلاًحات سـیستماتیک،مـی‌توان دو نوع اساسیاصلاًحات را متمایز کرد:اصلاًحات چـند لایـه‌ای القا شـده تـوسط بـانک جهانی که نظامحساب‌هاب انـفرادی را استقرار کرد(جمهوری اسلواک،استونی و مجارستان)و دیگری اتخاذنظام‌های حق بیمه معین فرضی (CDN) ،(سوئد،ایتالیا،لهـستان و لاتـویا).
*توجه داشته باشید که دو کشور بـزرگ اروپا یـعنی فـرانسه و المـان بـه (CDN) انتقال نیافته‌اند(و بـنابراین آنـها بعنوان کشورهایی که اصلاًحات پارامتریک دارند طبقه‌بندی می‌شوند)اما بااین حال ویژگی‌هایی را که در بعضی جنبه‌های شـبیه نـظام‌های CDN اسـت آغاز کرده‌اند.
فرانسه ارتباطی بین تعداد سـال‌های بـیمه‌پردازی و امـید بـه زنـدگی ایـجاد کرده است.درحالی‌کهآلمان عاملی را انتخاب کرده است که سطح مزایای مستمری را به نرخ وابستگی ارتباط می‌دهد.اتریش نیز به‌طور معناداری طرح‌های مستمری همگانی‌اش را تغییر داده است و می‌توان گـفتکه اکنون یک نظام حساب مزایای معین شخصی دارد.
۱-۱-۵-اصلاًحات پارامتریک:بیشتر کشورهای عضو اتحادیه اروپا اصلاًحات پارامتریک رانسبت به اصلاًحات سیستماتیک اتخاذ کرده‌اند.اگرچه لزوما به این معنا نیست که اولی اثرکمتری روی درآمـدهای مـستمری‌بگیران نسبت به دومی دارد.در حقیقت اثر آنها روی استمرارو پایداری مالی و رفاه مستمری‌بگیر می‌تواند یکسان بوده و حتی در بعضی موارد بیشتر باشد.
برای مثال درحالی‌که نرخ جایگزینی(نسبت اولین مستمری به آخـرین دسـتمزد مبنای کسر حقبیمه)انتظار می‌رفت که تا ۱۱ درصد در مجارستان(کشوری که به سوی اصلاًح سیستماتیکرفته است)کاهش یابد.این نرخ در فرانسه تا ۲۶ درصـد کـاهش یافته است. نظام چند لایه تأمین اجتماعی
تفاوت اصلی بـین اصـلاح سیستماتیک و پارامتریک فقط اثر مالی روی مستمری‌بگیران یابیمه‌پردازان نیست بلکه در هل دادن و جابه‌جایی ریسک بین نسل کنونی و دولت،متولینسل‌های آینده است.این حقیقت که اصلاًحات پارامتریک نـظام‌های مـستمری همگانی را از BD به CD تغییر نـمی‌دهند چـندین دلالت مهم در بر دارد:
ریسک طولانی بودن عمر به دوش ارایه دهنده مستمری است نه مستمری‌بگیر و با توزیع تحتیک نظام BD هنوز امکان‌پذیر است.چیزی که تحت یک نظام CD خالص مشکل بتوان بداندست یـافت.
*اصـلاحات پارامتریک ممکن است هم روی حق بیمه و هم روی مزایا اثر داشته باشند.همهکشورها در اتحادیه اروپا در طول دهه‌های گذشته اصلاًحات پارامتریک را مدنظر قرار داده‌اند و دربعضی موارد این نوع اصلاًح بر اصلاًحات سیستماتیک پیـشی گـرفته است.
*اصـلاحات روی حق بیمه:کشورها ممکن است درصد درآمدی که نیاز است تا پرداخت شود
یا سطح آستانه درآمـد را تغییر دهند.آنها ممکن است مدت بیمه‌پردازی برای رسیدن به شـرایطدریافت مـستمری را تـغییر دهند.همچنین سن مستمری دولتی یا حد اقل سنی که در آن مستمریپرداخت می‌شود می‌تواند تغییر یابد.
*اصلاًحات روی مـزایا: یـک تغییر پارامتریک مهم تغییر در شاخص گذاری با بالا بردن میزانمزایای مستمری است.هـمچنین دولتـ‌ها مـمکن است فرمول مزایا را با تغییر دادن ضریب‌هایتعدیل مستمری یا درآمدهایی که مبنای محاسبه مستمری قرار مـی‌گیرد تغییر دهند.تعداد زیادیاز کشورها تلاش کرده‌اند تا طرح‌های بازنشستگی پیش از موعد را مـنسوخ کنند و همچنین در صددگسترش زنـدگی شـغلی و کاری هستند و این کار را با ارایه مزایا به افراد پیری که همچنان به کارمشغولند یا مستمریشان را به تأخیر می‌اندازند انجام می‌دهند.
جدول شماره(۱)اصلاًحات پارمتریک اصلی را که در بین ۲۵ کشور عضو اتـحادیه اروپا در بابطرح‌های مستمری همگانی BD)GYAP) رخ داده است یا به تدریج در حال رخ دادن است،نشان می‌دهد.
اصلاًحات پارامتریک به پنج طبقه تقسیم می‌شود.در بعضی موارد برخی کشورها که اصلاًحاتسیستماتیک را انجام داده‌اند در جداول لیست شده‌اند مـثل ایـتالیا.این امر در این کشورها به آندلیل است که طرح‌های قدیمی هنوز در گروه‌های پیر کارگری قابل اجرا است و دولت‌ها در صدد آنهستند که آنرا اصلاًح کنند.به‌طور کلی اصلاًحات پارامتریک با هـدف افـزایش درآمدها و یا کاهشمیزان مزایای مستمری پرداخت شده سالانه ایجاد شده و بنابراین یک اثر منفی روی درآمدهایمستمری‌بگیران دارد.
*اصلاًح سن بازنشستگی:فراوانترین اصلاًح،تغییر سن بازنشستگی بود.در بیشتر ۲۵ کشورعضو اتحادیه اروپا،قانون اصـلاح هـمسانسازی سن بازنشستگی برای مردان و زنان ایجاد شدهاست.تنها کشورهای اروپای شرقی که تازه عضو اتحادیه اروپا شده‌اند(جمهوری چک،استونی،مجازستان،لاتویا،جمهوری اسلواک و لیتوانی)و ایتالیا به‌طور موثری سن بـازنشستگی را بـرایمردان و زنـان افزایش داده‌اند.
درحالی‌که دانمارک آنـرا از ۶۷ سـالگی بـه ۶۵ سالگی تغییر داده است.دولت ائتلافی آلمان،سن بازنشستگی دولتی را از ۶۵ به ۶۷ سال افزایش داد.به‌طور مشابه کمیسیون‌های نظامبازنشستگی در هردو کشور مالتا و انگلستان اخیرا افـزایش سـن بـازنشستگی را پیشنهاد داده‌اند.
*نرخ حق بیمه:دومین اصلاًح جـاری در طـول این دهه تغییر دادن نرخ حق بیمه بود.این نوعاصلاًح با وجود طرح‌های همگانی GYAP به تنهایی مزایای کاملی را به بـار نـمی‌دهد.
*اصـلاح شرایط بیمه‌پردازی:یکی از تغییرات بسیار رایج برگشتن از برنامه‌های بازنشستگیپیش از مـوعد است که در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ ایجاد شد.
مقررات حق بـیمه بـرای بـازنشستگی پیش از موعد یا جذب مستمریها قبل از سن بازنشستگی قانونی در بلژیک،دانـمارک،آلمـان،فرانسه،ایتالیا،اتریش،فنلاند،چک،اسلواکی،اسپانیا و اسلونیا ورشکست و منسوخ شده است.حد اقل دوره بیمه‌پردازی مـورد نـیاز بـرای ماکزیمم مستمری افزایش داده شده است یا در چندین کشور مثل اتریش،بلژیک،فـرانسه و ایـتالیا در حـال افزایش است.همچنین فرانسه اصلاًح بزرگی را آغاز کرده که برطبق آن بعد از سال۲۰۰۹،تعداد سـال‌های بـیمه‌پردازی هـمزمان با افزایش امید به زندگی افزایش خواهد یافت.
۲-۱-۵-شاخص‌گذاری مزایا:
اغلب کشورهای عضو اتـحادیه اروپا در حـال حاضر مزایا را با قیمت نرخ‌گذاری می‌کنند که این امر شاره به ایندارد کـه در خـلال زمـان،مزایای مستمری‌بگیر نسبت به درآمدهای کلی کاهش خواهد یافت و لذا آنها مستمرینسبی‌شان را در جامعه از دست خـواهند داد.هـمانطور که در جدول شماره(۱)دیده می‌شود معدودی از کشورهااخیرا روش شاخص‌گذاری مزایا را بعد از بازنشستگی تغییر دادهـ‌اند.ایـن مـمکن است تا حدی گمراه‌کننده باشدهمان‌گونه که بیشتر کشورها تحت تأثیر این تغییرات داده‌اند.فقط در سـال ۱۹۹۵ مـعدودی از کشورهای عضو اتحادیه بودند که درآمدها را افزایش دادند.اما از آن زمان به بـعد آنـها از ایـن زمینه جدا شدند.اتریش و آلمان در ابتدا به سوی شبکه درآمدها حرکت کردند به‌طوری که،بـار هـر افـزایش درحق بیمه‌های تأمین اجتماعی بین کارگران و مستمری‌بگیران تقسیم خواهد شد.اکنون آنـها بـهسوی یک شاخص‌گذاری کمتر گسترده حرکت کرده‌اند:اتریش به افزایش قیمت روی آوردهو آلمان عامل پایداری را برای تـعدیل شـاخص‌گذاری مزایای مستمری شروع کرده است.دیگرکشورها مثل مجارستان و جمهوری اسلواک،فرمول ۵۰ درصـد افـزایش قیمت و ۵۰ درصد افزایشمزایا را مدنظر قرار داده‌اند.
۱-۲-۱-۵-فـرمول مـستمری-ضـریب تعدیل:
تغییرات در فرمول مزایای مستمری به نـسبت پیـچیده‌تر از اصلاًحات هستند.به‌ویژه برحسبکاربرد و دلالتشان که به‌طور کامل توسط یک شهروند درجه مـتوسط فـهمیده شود.دامنهگسترده‌ای از فرمول مزایای مـستمری وجـود دارند و بـنابراین ایـن امـر مشکل است تا تغییراتاصلی را ترکیب کـنیم.اگـرچه گفته می‌شود می‌توان فرمول را به دو بخش تقسیم کرد:تعدیلمقرری استحقاقی و حقوقی کـه مـبنای محاسبه بازنشستگی قرار می‌گیردتعدیل مستمری تـعیینمی‌کند که چه مقدار از حـقوق مـبنای محاسبه مستمری با مزایای مـستمری جـایگزین خواهد شد.برای مثال،این طرح می‌تواند مبتنی بر داشتن یک تعدیل دو درصـد در آخـرین حقوق برای هرسال بیمه‌پردازی بـاشد.طـرح‌های BD بـه ویژه در بخش خـصوصی،بـرنامه‌های تعدیل مستمریدارند که بـه‌طور خـطی به تعداد سال‌های بیمه‌پردازی مربوط می‌شود(ضریب تعداد مستمرییکسان برای هر سال پرداخت حـق بـیمه،صرفنظر از سن‌وسال‌هایی که تاکنون حق بـیمه پرداخـتکرده است).بـه مـنظور گـسترده کردن زندگی کاری،در سـال‌های اخیر برخی دولت‌ها،مثل فنلاندو یونان با کم‌رنگ کردن بازنشستگی پیش از موعد،میزان تعهدشان را تـغییر دادهـ‌اند و سعیکردند تا مقرری استحقاقی بیشتری بـه آنـان بـدهند کـه بـعد از سنین خاصی کـار مـی‌کنند،یا کارافراد را با کاهش ضریب تعدیل مستمری بیشتر کنند.در موارد دیگر،ضریب تعدیل مستمریممکن است بـراساس درآمـدها فـرق کند(جمهوری چک و پرتغال ضریب‌های تعدیل بـالاتری رویـدرآمدهای پایـین و ضـریب تـعدیل بـالاتری روی درآمدهای پایین و ضریب تعدیل مستمری کمتریروی درآمدهای بالاتر دارند.فرانسه و سوئد ضریب تعدیل مستمری کمتری روی درآمدهای بالاترو ضریب تعدیل مستمری بالاتری روی درآمدهای بالاتر دارند).همچنین تـفاوت‌هایی در ضریبتعدیل بین بخش‌ها نیز وجود دارد(برای مثال طرح‌های مستمری آتش‌نشانان در انگلستانو یا طرح‌های مستمری پلیس در یونان،ضریب تعدیل بالاتری در مقایسه با دیگر بخش‌ها دراقتصاد است،نظام مستمری فرانسه ضریب تـعدیل را بـرای بخش‌های اجرایی و غیر اجرایی جداکرده است).
۲-۲-۱-۵-فرمول مستمری-جنبه حقوق مبنای محاسبه بازنشستگی:
یک اصلاًح پارامتریک تغییراتی در حقوق مبنای محاسبه بازنشستگی را نیز در بر می‌گیرد.اغلب کشورها طرح‌هایی داشتند کـه تـعیین این حقوق را به چند سال پایانی یک شغل محدود می‌کرد.دوره‌ای که شخص به بالاترین میزان دستمزد خود می‌رسد.اگرچه در سال‌های خیر،یـک طـولانیشدن قابل ملاحظه‌ای از این دوره وجود داشـته اسـت به‌طوری که دستمزدی که جایگزین می‌شوددر بسیاری از موارد نماینده حقوق نهایی فردی قبل از بازنشسته شدن نیست.برای مثال اتریش،استفاده کردن از ۱۵ سال از بهترین سـال‌هایی کـه درآمد در طول ۴۰ تا ۴۵ سـال زنـدگی کاری بهدست می‌آید صرفنظر کرده است.این نوع اصلاًح احتمالاً،بیشتر به کسانی که حرفه‌های درآمدزارا اشباع کرده بودند آسیب می‌زند.کشورهای دیگر مثل پرتغال و مجارستان،میانگین درآمدحقوق دوره زندگی را مـورد مـحاسبه مستمری قرار داده‌اند.درحالی‌که بقیه مانند فرانسه،فقطاین دوره را افزایش داده‌اند تا بیشتر با دوره‌های بیمه‌پردازی مورد نیاز همسو باشند.آلمان یکعامل پایدار را شروع کرده که شاخص‌گذاری مستمری به طـول سـالانه،به تـغییرات در میزانمستمری‌بگیران به کارگران حمایت‌کننده(نرخ وابستگی)متصل می‌شود.مستمریهای آلمانبه یک مؤلفه نقطه ارزش مستمری پایه مـتصل می‌شود که به عبارت دیگر به رشد دستمزدسالانه شاخص‌گذاری می‌شود.ایـن مـؤلفه نـقطه ارزش مستمری به صورت خطی با عامل پایداربودن تعدیل می‌شود.گویی پرداخت مستمری کمتر برای همه بازنشستگان آلمـانی بـه منزله رخمستمری‌بگیر به کارگر در طول زمان افزایش می‌یابد.
به عنوان یک نتیجه از اکـثر تـغییرات تـوصیف شده در بالا،انتظار می‌رود پرداختهای مستمری روبه کاهش باشد که این مسئله احتمالاً خطر پیـری را افزایش داده و به مساعدت اجتماعی مبتنیبر ارزیابی درآمد متوسل شده یا به فقر دچـار می‌شود.
۳-۱-۵-اصلاًحات سیستماتیک و اثـرات احـتمالی آنها:
در اصل دو نوع گسترده از اصلاًحات سیستمی وجود دارد:آنها که توسط بانک جهانی به‌‌عنوانمدل چند لایه‌ای القا شده و آنانی که روی طرح‌های CDN استقرار یافته است.اگرچه،تفاوتاصلی هردو مورد با طرح‌های هـمگانی عمومی این است که ساختار تعیین مزایای مستمری از BD به CD تغییر می‌کند اما تفاوت‌های بزرگ میان دو شاخه اصلاًح و اثر آنها روی درآمدهایمستمری‌بگیران احتمال داد که کاملاً متمایز باشد.
{%{J1-3-1-5-طرح‌های CDN (سیستم حق بیمه تعریف شـده فـرضی)ویژگی‌های یک نظام CDN :
*ریسک سرمایه‌گذاری کمتر:J}درحالی‌که سیستم حساب‌های انفرادی مبتنی بر سرمایه‌گذاری صندوق‌ها در بازار مالی است،نظام‌های CDN ،فقط شامل حساب‌های فرضی می‌شود و بنابراین ریسک سرمایه‌گذاری کهافراد با آن مواجه مـی‌شوند بـسیار متفاوت است.نرخ بازدهی تحت یک سیستم حق بیمه متفاوتاست.نرخ بازدهی تحت یک سیستم حق بیمه تعریف شده فرضی به‌طور مرکزی تعیین می‌شودو بستگی به فرمول انتخاب شـده دارد.درحـالی‌که تحت سیستم حساب‌های انفرادی،بازدهی بستگی به انتخاب‌های افراد،کارایی و استمرار بازارهای مالی دارد.لذا تحت سیستم حق بیمهتعریف شده فرضی همه افراد با ریسک یکسانی در سرمایه‌گذاری روبه‌رو می‌شوند.بنابراین بـهدلیل انـتخاب سـرمایه‌گذاری بهتر،نابرابری درآمدی وجود نـدارد(چـیزی کـه می‌توانست به سطحدرآمد یک فرد همبسته شود).لذا سیستم حق بیمه تعریف شده فرضی،افراد با درآمد پایین‌تر رابه‌دلیل سطح کـمتر تـجربه و تـحصیل مالی در زیان انتخاب‌های سرمایه‌گذاری قرار نمی‌دهد.گفتهمی‌شود کـه سـیستم حق بیمه تعریف شده فرضی،شکلی از سرمایه‌گذاری را برای بمیه‌پردازاندارند که به نوسانات در نرخ بازدهی فرضی بستگی داشته و از بازدهی تـحت طـرح BDGYAP مـفاوت است.در حقیقت سیستم حق بیمه تعریف شده فرضی تلاش مـی‌کند که به‌طور اتوماتیکطرح‌های YGAP را تثبیت کند به‌طوری که تعهدات و دارایی‌های(مصارف و منابع)سیستمرا در حالت موازنه قرار می‌دهد.برای نـمونه در سـوئد از طـریق مکانیسم تعادل خودکار،دولتسیستم را به صورت سالانه بررسی کرده و اگر مـحاسبات،یـک تعهد اندوخته‌گذاری نشده(تعهدو مصرف پیش‌بینی نشده)را نشان دهد،بهره حساب فرضی(به صورت رشد مـیانگین دسـتمزدها)و شـاخص‌گذاری مقرری‌های سالانه کاهش داده می‌شود.بنابراین تغییرات در اندازه نیروی کاربیمه‌پرداز در نرخ بازدهی بـه دسـت آمـده از صندوق‌ها نشان داده می‌شود.با سیستم حق بیمهتعریف شده فرضی،ریسک مالی تغییر فاکتورهای اقـتصادی و جـمعیت‌شناختی از دولت بـه بیمهپردازان منتقل می‌شود.
میزان مقرری سالانه
سیستم حق بیمه تعریف شده فرضی،حساب‌های فـرضی را بـه محض رسیدن به بازنشستگی درونمزایای مستمری تغییر می‌دهد.همانطور که گستره زندگی بـازنشستگان افـزایش مـی‌یابد،مزایایماهانه قابل دسترسی برای افراد کاهش می‌یابد.مگر اینکه آنها بازنشستگی را به تأخیر بـیندازد.کـاپرتا(۲۰۰۶)گزارش می‌کند که برمبنای مفروضات اقتصادی و جمعیت‌شناسی با نرخ متوسط،دولت برنامه‌ریز می‌کند بـرای آنـان کـه تا سال ۲۰۵۰ در سن ۶۵ سالگی بازنشسته شوند میانگینماهانه مزایا را به میزان ۱۴ درصد کاهش خواهد داد.اگرچه مـمکن اسـت هنگامی که افراد درسن بازنشستگی با دور نمایی از مزایای مستمری پایین و افزایش تـوقعات زنـدگی مـواجه شونداین مسئله(کاهش مزایا)با سازگاریهای رفتاری تا حدی جبران شود.فزون بر این هـمانطور کـهتوسط کـاپرتا ذکر شد،دولت انتظار دارد مکانیسم تعادل خودکار،فقط موانع بسیار محدودی درخلال ۱۵ سـال آیـنده راه‌اندازی شود،بدین معنا که نرخ بازدهی به کر برده شده در حساب‌هایفرضی را نه چندان زیاد و بـه‌طور مـیانه قطع می‌کند.این نگرانی وجود دارد که برنامه‌های استفادهشده توسط دولت سوئد،ممکن اسـت بـسیار خوشبینانه باشد(سطح جاری باروری و مهاجچرتهمراه بـا ۲ درصـد رشـد دستمزد واقعی که ثابت است)و لذا مکانیسم تـعادل خـودکار بیشتر اوقاتبیش از آنچه انتظار می‌رود مورد استفاده قرار خواهد گرفت.در این مورد،قـابلیت پذیـرش سیاسیسیستم حق بیمه تعریف شـده فـرضی همانند شـفافیت آن مـورد تـهدید است،از آن جهت که افرادقادر خواهند بـود تـا نرخ بازدهی حساب‌های فرضی‌شان را با نرخ بازدهی اقلام بازار مقایسه کنند(بـا نـادیده گرفتن سوال ریسک،هزینه و…)
این امـر دولت را تحت فشار قرار خـواهد داد تـا با راه‌اندازی بخشی از تغییر در اقـتصاد و فـاکتورهایجمعیت‌شناختی از سیستم حمایت کند.
امنیت و تضمین مستمریها
همانطور که نل(۲۰۰۵)اشاره کرد،سیستم حـق بـیمه تعریف شده فرضی به تـضمین و امـنیتمطالبات نـظام بازنشستگی منجر مـی‌شود کـه این امر تغییر در سـطوح مـزایای افراد را مشکلمی‌سازد،درحالی‌که در نظام BD که مزایا در پایان شغل تعیین می‌شوند،تغییر فرمول آسانتربنظر مـی‌رسد.بـا این حال انتقال به سیستم حـق بـیمه تعریف شـده فـرضی بـه واسطه حرکت به سـویتعدل گسترده زندگی،ممکن است به کاهشی در مزایا منجر شود.برای مثال،فرانکو و سارتور(۲۰۰۶)گزارش مـی‌کنند کـه در نظام ایتالیا،تحت برنامه خط پایـه،مـتوسط مـستمری بـه دسـتآمده در سن ۶۰ سالگی تـا ۳۴ درصـد کاهش یافت و کاهش در مزایا ممکن است تا حد ۵۰ درصدنیز برسد.این کاهش در مزایا،اگر با مـشارکت‌های اضـافی جـبران نشود،احتمال دارد که خطر فقررا در دوران پیری افـزایش دهـد. نظام چند لایه تأمین اجتماعی
هـزینه‌های اجـرایی کـمتر
تـفاوت بزرگ دیگر طرح‌های سیستم حق بیمه تعریف شده فرضی این است که آنها عموما دراجرا نسبت به سیستم‌های چند لایه ارزانتر است.منظور آن نیست که بگوییم،سـیستم‌های چندلایه‌ای نمی‌توانند به گونه‌ای سازماندهی شوند که هزینه‌های اجرایی را که بیمهپردازان با آنمواجه می‌شوند کاهش دهند.نظام مستمری سوئد،یک مولفه حساب انفرادی نسبتا کوچک رادر بر می‌گیرد(۲/۵ درصد از مجموع ۱۸/۵ درصـد حـق بیمه‌های پرداخت شده)که به واسطهسازماندهی متمرکزش،هزینه‌های اجرایی کمی را در بر می‌یگرد و حاکی از آن است که این نوعاز ریسک،می‌تواند از طریق اصلاحاتی که تمرکز زدایی را کاهش می‌دهد کم شود.بـاوجوداینسیستم حـساب‌های انفرادی،همیشه هزینه‌های اجرایی بیشتری را در بر خواهد گرفت،زیرا،آنهامدیریت حقیقی و سرمایه‌گذاری صندوق‌ها را شامل می‌شود.بنابراین حتا اگر به بیمه‌پردازانحق انتخاب اندکی دادهـ شـود و حق تغییر ارایه دهندگان مـزایا را نـداشته باشند(دو فاکتوری کههزینه‌های اجرایی را به‌طور اساسی کاهش می‌دهد)باز هم هزینه‌های اجرایی را به‌طور اساسیکاهش می‌دهد)باز هم هزینه‌هایی وجود خواهد داشت که سرمایه‌گذاری را تـحت تـأثیر قرارمی‌دهد.با در نظر داشـتن ایـن‌که اینها هزینه‌های ثابتی،در یک سیستمی از حساب‌های انفرادیاست،این هزینه‌ها باعث ضرر به گروه‌هایی با درآمد پایین می‌شوند.
برآورد مستمری سالانه بدون در نظر گرفتن جنسیت
برقراری مستمری سالانه بدون در نظر داشـتن جـنسیت،بیشترین مؤلفه باز توزیع یک نظام نوع CD است.گرچه این مطلب فقط زمانی درست است که به مجموع پرداخت مستمریها نگاه شود.برحسب درآمدهای سالانه،خطر فقر در پیری برای هـر جـنس تحت تـأثیر میزان مستمریهایسالانه بدون در نظر داشتن جنسیت قرار نخواهد گرفت.
عدم پرداخت مستمری برای غیبت از کار
انتقال بـه نظام CD و تعیین مزایا با میزان سرمایه‌های متراکم شده،این امر را مـشکل مـی‌سازد کـه سیستم مناسبی برای دوره‌هایی که یک فرد تحت شرایطی مثل بیماری،بیکاری،بارداری یاآموزش کودک از پرداخت حـق بـیمه منع می‌شوند داشته باشیم.استین هیلبر(۲۰۰۴)گزارشمی‌کند که در مجارستان مشارکت‌کنندگان در سیستم حساب‌های انـفرادی، در تـأمین شـشدرصد از مزایای مراقبت کودک به مستمری مشارکت می‌کنند و ازاین‌رو این مزایا کمتر ازدستمزدهاهاست به‌ویژه آنان کـه درآمدهای میانه یا متوسط دارند و در لهستان نیز،دولت یارانه‌ایپرداخت می‌کند اما این یارانه بـرمبنای حد اقل دستمزد اسـت و بـسیار کمتر از آنچه قبال بود.در مقابل،دولت سوئد،یک حقوق مستمری اضافی به والدینی که کودکان زیر چهار سال دارندپرداخت می‌کند،باوجوداین گزارش استراتژی ملی ۲۰۰۵ سوئد،در مورد مستمریهای مکفیو مناسب اظهار کرد کـه با وجودی که در قانون نظام بازنشستگی ملی به هرکسی احتمالاًتیکسانی برای داشتن یک مستمری مناسب می‌دهد تعداد زیادی از زنان زمان زیادی را به غیرکار و زمان کمتری را برای کار اختصاص می‌دهند که ایـن امـر به میانگین مستمریهای کمتریبرای زنان منجر می‌شود.
۲-۵-اصلاًح نظام‌های بازنشستگی در آمریکا لاتین و حوزه دریای کارائیب
آمریکای لاتین از پیشگامان تأسیس صندوق‌های بازنشستگی بوده است.شیلی در سال ۱۹۲۴اولین نظام بازنشستگی را در قاره آمـریکا بـنا نهاد.سپس اروگوئه در سال ۱۹۲۸ و برزیل در سال۱۹۳۴ و آمریکا در ۱۹۳۵ صندوق‌های بازنشستگی خود را تأسیس کردند.تا سال ۱۹۵۰ کلیه کشورهای قاره آمریکا از نظام بازنشستگی کامل برخوردار بودند.
نظام چند لایه تأمین اجتماعی
در اواخر قرن بیستم کشورهای آمریکا لاتین بـار دیـگر در معرض نظام تازه CD به‌‌عنوان رکن اولنظام بازنشستگی پیشتار شدند.در سال ۱۹۸۱ شیلی نخستین کشوری بود که مدیریت خصوصیرا بر صندوق بازنشستگی پیشتاز شدند.در سال ۱۹۸۱ شیلی نخستین کشوری بود کـه مـدیریتخصوصی را بـر صندوق بازنشستگی عمومی حاکم سـاخت.تـجربه شـیلی در اصلاًحات ساختاریو بررسی نتایج آن پس از گذشت بیش از یک دهه از معرفی رسمی اصلاًحات در این کشور،کشورهای دیگر آمریکا لاتین را به نسخه‌برداری از مـدل اصـلاحات شـیلی تشویق کرد.
متغیرهای اقتصادی و اجتماعی در این منطقه از جـمله نـرخ تورم بالا،سطح پایین آموزش نیرویکار،رشد شتابان جمعیت،اقتصادی متکی به حمایت‌های فزاینده و فساد اداری و مالی،ساختارنظام‌های GYAP را در مخاطره جـدی قـرار داده بـود.گذار این نظام به نظام جدید سپرده‌هایشخصی CD به سرعت در مـنطقه گسترش یافت.پس از آن پرو(۱۹۹۳)،کلمبیا(۱۹۹۴)،آرژانتین(۱۹۹۴)،اروگوئه(۱۹۹۶)،مکزیک(۱۹۹۶)،بولیوی(۱۹۹۷)و السالوادور(۱۹۹۸)اصلاًحاترا به اجرا گذاشتند.
مدیران صندوق‌های بازنشستگی FE-CD در شیلی از بخش خـصوصی انـتخاب مـی‌شوند.دولتنیز گاهی برای تشدید رقابت بر فعالیت‌های اقتصادی صندوق‌های بازنشستگی،مـدیریت بـرخی ازصندوق را بر عهده می‌گیرد.میزان بهره‌مندی مشترکان این صندوق‌ها در زمان بازنشستگی،بهمانده عملیاتی حساب‌های فردی(کـل سـرمایه تـجمعی+کل سود تجمعی-هزینه‌های عملیاتی)بستگی دارد.ترکیب هزینه‌های عملیاتی در کشورهای مختلف متفاوت اسـت ولی بـرای کـنترل آندولت مقررات و آیین‌نامه‌های عملیاتی دقیقی را وضع می‌کند.
منظور از هزینه‌های عملیاتی،هزینه‌های مدیریت حساب‌های انـفرادی و هـزینه‌های تـبدیل سرمایهو سود تجمعی حسابها به مستمریهای بیمه‌ای است.در برخی کشورها بازارهای فعال بیمه،مـستمری‌های بـازنشستگی،از کار افتادگی و بازماندگان را با نرخ‌های رقابتی عرضه می‌کنند.درشیلی شرکت‌های بیمه معمولا هـزینه‌های عـملیاتی را بـه میزان(۵/۴۶ درصد)از کل ارزش مطالباتبیمه‌ای محاسبه و اعمال می‌کنند.
کشورهای آمریکا لاتین و حوزه کارائیب،علیرغم شـباهت‌های سـاختاری اصلاًحات نظامبازنشستگی،به لحاظ تفاوت‌هایی که دارند به سه گروه تقسیم‌بندی می‌شوند.کـشورهایی مـانندشیلی،نـظام قبلی خود یعنی (GYAP-BD) را برای ورودیهای جدید مسدود کرده‌اند و نظام (FE-BD) را جایگزین کرده‌اند.
از این گروه کشورها مـی‌توان بـه مکزیک،بولیوی و السالوادور اشاره کرد.دو گروه دیگر،نظام قبلیخود را به نحوی حـفظ کـرده‌اند.آرژانـتین و اروگوئه نظام ترکیب بازنشستگی را معرفی کرده‌اند.دراینکشورها نظام BD-GYAP اجباری است و حد اقل درآمد بازنشستگی راتـأمین مـی‌کند.در آرژانـتین به موازات این نظام یکی از دو نظام دیگر که ماهیت یکی BD-GYAP و ماهیتدیگری FE-CD اسـت،بـخش دیگری از درآمد بازنشستگی را تأمین می‌کند.نظام اجباری BD پرداختهای بیمه‌ای خود را فقط با سنوات پرداخت حق بـیمه تـنظیم می‌کند و دریافتی زماناشتغال را در آن دخالت نمی‌دهد.در اروگوئه،شاغلان کم درآمد فقط در نظام قـبلی GYAP BD-) مـشارکت می‌کنند ولی شاغلان با درآمد متوسط و بالا هـم از نـظام قـبلی و هم از نظامجدید (FE-CD) بهره‌مند می‌شوند.برخلاف نظام BD-GYAP اجـباری در آرژانـتین،نظام BD-GYAP ابجاری اروگوئه حقوق بازنشستگی را بر مبنی میزان دریافتی دوره اشتغالتنظیم می‌کند.
کـلمبیا و پرو هـردو نظام، BD-GYAP و FE-CD را در کنار هم و به صـورت رقـابتیعرضه می‌کنند.شـاغلان بـا انـتخاب خود می‌توانند وارد یکی از این دو نظام بـشوند.از آنـجا کهمانه عملیاتی حساب‌های فردی در نظام‌های FE-CD به‌طور مستقیم از بازده سرمایه‌گذاریاین نظام‌ها اثر مـی‌پذیرد،ریـسک سرمایه‌گذاری درآمد بازنشستگی مشترکان این نـظام‌ها راتهدید می‌کند.با تـشدید انـتقادات مدافعان توسعه اقتصادی و اجتماعی بـین المـللی از مخاطراتنظام‌های FE-CD اجباری،کشورهای این منطقه در اصلاًحات اولیه بازنگری کرده‌اند.برایمثال،سیاستگذاران این نـظام‌ها در شـیلی،قانونی را به تصویب رسانده‌اند کـه بـراساس آن کـلیهصندوق‌های FE-CD رکن اول متعهد شـدند کـه بخشی از سرمایه های مـشترکین را در قـالباوراق مشارکت عرضه کنند.این اوراق برای مردان در سن ۵۵ سالگی و برای زنان در سن ۵۰سالگی قابل دریـافت اسـت.برای کاهش ریسک سرمایه‌گذاری در اغلب کـشورهای ایـن منطقهبازده سـرمایه‌گذاری سـپرده‌های مـشترکان به نوعی تضمین مـی‌شود.در شیلی و آرژانتین نرخبازده نسبی حد اقل،تضمین می‌شود.نرخ بازده تضمینی برای کلیه صندوق‌های FE-CD مـعادل‌مـیانگین نرخ‌های بازده تضمینی رقابتی در بازار رقـابتی مـحصولات بـازنشستگی اسـت.
در بـرزیل صندوق‌های بازنشستگی عـمومی از نـوع غیر ذخیره‌ای (FE-BD) است و مشترکان مردپس از ۳۵ سال خدمت و مشترکان زن پس از ۳۰ سال خدمت از حقوق بازنشستگی معادل۱۰۰ درصد مـتوسط دریـافتی سـه سال آخر خدمت بهره‌مند می‌شوند.بالا بـودن نـرخ جـایگزینیدر نـظام بـازنشستگی بـرزیل وابستگی آن را به یارانه‌های دولتی بیشتر کرده است.در برزیلصندوق‌های بازنشستگی ویژه‌ای برای کشاورزان و شاغلان مناطق روستایی وجود دارد.
پوشش نظام‌های بازنشستگی در آمریکای لاتین و حوزه کارائیب با توجه بـه اینکه نسبتجمعیت شاغل در بخش رسمی اقتصاد این کشورها بسیار بالاست،تعداد مشاغلی که بهدلیلماهیت خاص امکان فرار از پرداخت حق بیمه در آنها وجود دارد،به‌طور نسبی کم است.پوشش بازنشستگی برای کـلیه مـشاغل آزاد و شاغلان مناطق روستایی در جامائیکا اجباریاست،هرچند امکان سرباز زدن از پرداخت حق بیمه نیز بالاست.
کاستاریکا نیز با کاهش نسبی حق بیمه بازنشستگی برای خویش فرمایان در مقایسه با کلحق بیمه شـاغل و کـارفرما در مشاغل عمومی،انگیزه مشارکت مشاغل آزاد در صندوق‌های بازنشستگی افزایش داده است.
منابع نظام چند لایه تأمین اجتماعی
- {E1-شیبانی اصل،صابر«طرح کلی اصلاًحات در سیستم‌های بازنشستگی»۱۳۸۰.
- ۲٫ dnuora tnemeriteR dna smargorP ytiruces laicos,A.D esiW,J,reburG .2002,dlrow eht
- 3. 8 ni mrofeR larutcurts fo sisylanA evitarapmoC,olemaC ogeL-aseM .1997,seirtnuoC naciremA nitaL
- ۴٫ -mI elbissoP stI dna 25 UE ni yciloP noisneP.(2006)…&rahgsA,idiaZ .scimonocE loohcs nodoL,ytrevoP ylredlE no tcap
- 5. .fdp.116 repaP ESAC/pc/esac/spd/ku.ca.esI,recits//:ptth ta elbaliavA E}
منبع:
- {Eبرگرفته از نشریه اطلاعات سیاسی-اقـتصادی ۲۷۴-۲۷۳E}
