حدود یک قرن پیش هیچ کس در مورد مهندسی دریا چیزی نشنیده بود، اما امروز حرفه‌ای است که مانند سایر مشاغل شناخته شده است. در طول 100 سال گذشته، مهندسی دریا به‌‌عنوان یک زمینه مطالعاتی بسیار فراتر از آنچه تصور می‌شد قبل از این دوره، توسعه و تنوع یابد.
نه تنها این بلکه در زمینه‌های مختلف تخصصی که به پیشرفت‌های زیادی رسیده‌اند نیز منشعب شده است.
بیشتر این رشته‌های جدید با هر یک از شاخه‌های اصلی مهندسی مانند مکانیک، برق، عمران، الکترونیک، رایانه و غیره مطابقت دارند و چیزی یا دیگری را از آنها گنجانیده‌اند. یکی از این شاخه‌ها مهندسی دریا است. با توجه به این‌که میزان آب‌ها بر روی کره‌ی زمین زیاد است، حمل و نقل از طریق این مرزهای آبی امری بسیار رایج بوده که از اهمیت خاصی نیز برخوردار است.
لذا با توجه به این ارتباطات، مشاغل مربوط در زمینه‌ی دریا بسیار مهم هستند. در واقع مهندسی دریا اصلی‌ترین رشتهی مربوط به این حوزه است و لازم است در انتخاب رشته آن موارد زیر را مد نظر قرار دهید.
معرفی مهندسی دریا
این رشته شامل قایق‌ها، کشتی‌ها، سکوهای نفتی و هر شناور یا سازه دریایی دیگر و همچنین مهندسی اقیانوس شناسی یا دریایی است. به‌طور خاص، مهندسی دریا رشته استفاده از علوم مهندسی، از جمله مهندسی مکانیک، برق، الکترونیک و علوم کامپیوتر، برای توسعه، طراحی، بهره برداری و نگهداری پیشرانه‌های شناور و سیستم‌های روی کشتی و فناوری اقیانوس شناسی است. این حوزه شامل نیروگاه‌های نیروگاهی و محرکه، ماشین‌آلات، لوله کشی، سیستم‌های اتوماسیون و کنترل وسایل نقلیه دریایی از هر نوع، مانند کشتی‌های سطحی و زیردریایی است.
مهندس دریایی حرفه‌ای است که مهندسی دریا خوانده است (که گاهی اوقات مهندسی دریایی نیز نامیده می‌شود) و مسئولیت عملیات، تعمیر و نگهداری و تعمیر کلیه تجهیزات اصلی مکانیکی و مهندسی داخل کشتی را بر عهده دارد. چندین سیستم مکانیکی وجود دارد که از جمله مکانیک‌های پیشرانه، سیستم تولید برق و برق، روغن کاری، سیستم‌های سوخت، تقطیر آب، سیستم روشنایی و تهویه مطبوع و غیره به فعالیت هر کشتی کمک می‌کند. این‌ها همه در مسئولیت‌های فنی این رشته گنجانده شده است.
مهندسان دریایی در شاخه مکانیک نیروگاه اصلی پیشرانه، جنبه‌های تأمین نیرو و مکانیزاسیون عملکردهای کشتی مانند فرمان، لنگر انداختن، جابجایی بار، گرمایش، تهویه، تهویه مطبوع داخلی و ارتباطات خارجی و سایر نیازهای مربوطه را طراحی می‌کنند. سیستم‌های تولید برق و توزیع برق به‌طور معمول توسط تامین کنندگان آنها طراحی می‌شوند.
کاربرد مهندسی دریا
مهندسان دریایی و مشاغل مرتبط با آنها، حرفه‌ای‌هایی هستند که به طراحی، ساخت و تعمیر کشتی‌ها و سازه‌هایی که در درجه اول در دریا استفاده خواهند شد، کمک می‌کنند. آنها می‌توانند بر روی هر چیزی از کشتی‌های بزرگ باری و کشتی‌های مسافربری گرفته تا سکوهای نفتی و جزایر مصنوعی کار کنند.آنها علاوه بر آموزش دروس مهندسی همچنین به دانش تخصصی لازم برای مقابله با چالش‌های محیط‌های آبی باید مجهز باشند. آنها بعضی اوقات به‌‌عنوان مأمور مهندسی در کشتی‌ها مشغول به کار هستند و فعالیت لازم را جهت نگهداری صحیح کشتی‌ها انجام می‌دهند، اما بیشتر آنها در کارخانه‌های کشتی سازی یا دفاتر روی زمین کار می‌کنند.
در این رشتهی دانشگاهی مهارت‌هایی چون محاسبه و طراحی سیستم‌های کشتی، بدنه کشتی، شناورها و … به دانشجویان آموخته می‌شود تا آنها بتوانند پس از فارغ‌التحصیلی در صنایع دریایی و کشتی سازی و … فعالیت کنند. برای انتخاب رشته ریاضی آزمون سراسری 98، توصیه می‌کنیم مهندسی دریا را نیز مدنظر داشته باشید.
مهندسی دریایی شامل مهندسی قایق‌ها، کشتی‌ها، دکل‌های نفتی و هر نوع کشتی یا سازه دریایی دیگر و همچنین مهندسی اقیانوس‌شناسی یا اقیانوس است. به‌طور خاص، مهندسی دریایی رشته استفاده از علوم مهندسی اعم از مهندسی مکانیک، مهندسی برق، مهندسی الکترونیک و علوم رایانه به توسعه، طراحی، بهره‌برداری و نگهداری پیشرانه‌های آبی و سیستم‌های مدیریت فناوری اقیانوس شناسی است. این نیروگاه‌ها شامل نیروگاه‌های پیشران، ماشین‌آلات، لوله‌کشی، اتوماسیون و کنترل برای وسایل نقلیه دریایی از هر نوع، مانند کشتی‌های سطحی و زیردریایی‌هاست.
گرایش‌های رشته مهندسی دریا
رشته مهندسی دریا در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا ارائه می‌شود و شامل گرایش‌های مختلفی است که هر یک بر جنبه‌های خاصی از مهندسی دریایی تمرکز دارند:
- کشتی‌سازی (طراحی و ساخت کشتی): این گرایش به طراحی اولیه، ساخت، و تعمیر و نگهداری انواع کشتی‌ها و شناورها می‌پردازد. مباحثی مانند هیدرودینامیک، سازه‌های دریایی و مقاومت مصالح در این گرایش اهمیت زیادی دارند.
- دریانوردی: این گرایش بیشتر بر عملیات ناوبری، مدیریت کشتی، حمل و نقل دریایی و قوانین بین‌المللی مرتبط با دریا تمرکز دارد. دانشجویان با اصول ناوبری، استفاده از ابزارهای الکترونیکی و مدیریت خدمه کشتی آشنا می‌شوند.
- محیط زیست دریایی: این گرایش به مطالعه و مدیریت اثرات فعالیت‌های انسانی بر اکوسیستم‌های دریایی، آلودگی دریا و حفاظت از منابع طبیعی دریایی می‌پردازد.
- سواحل و بنادر: این گرایش شامل طراحی، ساخت و مدیریت سازه‌های ساحلی مانند اسکله‌ها، موج‌شکن‌ها و بنادر است. مهندسان این گرایش باید با دینامیک امواج و پدیده‌های ساحلی آشنا باشند.
- سازه‌های فراساحلی: این گرایش به طراحی و ساخت سکوهای نفتی، خطوط لوله زیردریایی و سایر سازه‌هایی که در آب‌های عمیق‌تر و دور از ساحل قرار می‌گیرند، می‌پردازد.
دروس اصلی رشته مهندسی دریا
دانشجویان مهندسی دریا در طول دوره تحصیل خود با طیف وسیعی از دروس تخصصی آشنا می‌شوند. برخی از مهم‌ترین این دروس عبارتند از:
- مکانیک سیالات
- استاتیک و مقاومت مصالح
- هیدرودینامیک
- هیدرولیک
- طراحی سازه‌های دریایی
- آیرودینامیک و هیدرودینامیک کشتی
- معماری کشتی
- ماشین‌های الکتریکی و کنترل
- اصول ترمودینامیک
- مبحث پایداری و تعادل شناورها
دانشگاه‌های برتر ارائه‌دهنده رشته مهندسی دریا در ایران
چندین دانشگاه معتبر در ایران رشته مهندسی دریا را در مقاطع مختلف ارائه می‌دهند. از جمله:
- دانشگاه صنعتی امیرکبیر (پلی‌تکنیک تهران)
- دانشگاه صنعتی شریف
- دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی چابهار
- دانشگاه خلیج فارس (بوشهر)
- دانشگاه هرمزگان
آینده شغلی و بازار کار مهندسی دریا
بازار کار رشته مهندسی دریا در ایران و جهان، بسته به گرایش انتخابی و مهارت‌های فردی، بسیار متنوع است. فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند در زمینه‌های زیر مشغول به کار شوند:
- صنایع کشتی‌سازی: در شرکت‌های دولتی و خصوصی فعال در زمینه طراحی، ساخت و تعمیر انواع کشتی‌ها و شناورها.
- بنادر و کشتیرانی: در سازمان بنادر و دریانوردی، شرکت‌های کشتیرانی و شرکت‌های ترابری دریایی.
- صنایع نفت و گاز فراساحل: در شرکت‌های فعال در زمینه اکتشاف، استخراج و حمل و نقل نفت و گاز از طریق سکوهای دریایی.
- مهندسی سواحل و بنادر: در پروژه‌های عمرانی مرتبط با بنادر، اسکله‌ها و سازه‌های ساحلی.
- موسسات تحقیقاتی و آموزشی: در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی مرتبط با علوم و فناوری دریا.
- نیروی دریایی ارتش و سپاه: در بخش‌های فنی و عملیاتی مربوط به شناورها و تجهیزات دریایی.
درآمد مهندسان دریا
میانگین حقوق و درآمد مهندسان دریا در ایران و جهان به عوامل مختلفی مانند سابقه کار، محل فعالیت، نوع کارفرما، تخصص و رتبه فرد بستگی دارد. با این حال، به طور کلی می‌توان گفت که حقوق مهندسان دریا در مقایسه با سایر مشاغل در سطح مطلوبی قرار دارد.
چالش‌های پیش روی مهندسی دریا
- شرایط کاری سخت: مهندسان دریا باید به مدت‌های طولانی در دریا کار کنند و از خانواده و دوستان خود دور باشند. این امر می‌تواند از نظر روحی و عاطفی برای آنها چالش‌برانگیز باشد.
- خطرات شغلی: کار در صنعت دریایی با خطرات متعددی مانند طوفان، آتش‌سوزی، غرق شدن کشتی و برخورد با دزدان دریایی همراه است.
- رقابت بالا: تقاضا برای مهندسان دریا در حال افزایش است، اما تعداد فرصت‌های شغلی در این گرایش محدود است. این امر می‌تواند منجر به رقابت بالا برای استخدام شود.
- نیاز به آموزش و به‌روزرسانی مداوم: صنعت حمل و نقل دریایی به طور مداوم در حال تحول است و مهندسان دریا باید با به‌روزرسانی دانش و مهارت‌های خود از طریق دوره‌های آموزشی و مطالعه مداوم، خود را با این تحولات تطبیق دهند.
نکاتی برای موفقیت در مهندسی دریا
- تحصیل در دانشگاه‌های معتبر و کسب دانش و مهارت‌های لازم در زمینه مهندسی دریا
- کسب تجربه کار عملی در صنعت دریایی
- یادگیری زبان انگلیسی و سایر زبان‌های بین‌المللی
- کسب گواهینامه‌های بین‌المللی مرتبط با مهندسی دریا
- ایجاد شبکه ارتباطی با سایر مهندسان دریا و متخصصان صنعت دریایی
- داشتن آمادگی جسمانی و روحی بالا برای کار در شرایط سخت و طاقت‌فرسا
به‌طور کلی فردی که فارغ‌التحصیل می‌شود، بر اساس گرایشی که در آن تحصیل کرده است، برای او شغل مهیا است که در زیر، به معرفی کلی این مشاغل می‌پردازیم:
- بررسی عملکرد موتور کشتی و تعمیر و نگهداری آن
- بررسی عملکرد سایر تجهیزات دریایی
- طراحی و ساخت انواع کشتی‌ها و …
- انجام پروژه‌های ساخت و تعمیر
- هدایت کشتی
- و …
امروزه فارغ‌التحصیلان علاوه بر دانشی که در دانشگاه‌ها فرا می‌گیرند، می‌بایست به نرمافزارهای تخصصی مرتبط نیز تسلط داشته باشند. برخی از مهم‌ترین نرمافزارهای کامپیوتری در این شاخه عبارت اند از:
- SACS
- ANSYS
- AQWA
- MOSES
- Rhino