شناسنامه مقاله
- ناظم فتاح
- مجله روانشناسی تحولی، شماره ۱۴، زمستان ۱۳۸۶
چکیده
کارآفرینی مدیران دانشگاه آزاد اسلامی مشخص شد. کار آفرینی ۶۵۴ نفر از مدیران دانشگاه آزاد اسلامی با استفاده از یک پرسشنامه ساخته(اعتبار ۰/۸۸)ارزشیابی شد.نتایج نشان دادند که نیاز به پیشرفت،پشتکار،هدف‌گرایی،رقابت‌جویی،اعتماد به نفس، مسند مهارگری درونی و نمره‌های کل کار آفرینی با جنس،میزان تحصیلات،تجربه شغلی و رشته تحصیلی(علوم انسانی، علوم پایه، علوم فنی-مهندسی) همبستگی مثبت (۰/۹۰۰ P ) داشتند.
ضرایب تجربه شغلی میزان تحصیلات و رشته تحصیلی از لحاظ آماری معنادار بودند و ۴ درصد از واریانس نیاز به پیشرفت و ضرایب متغیرهای جنس و میزان تحصیلات به ترتیب ۶ درصد و ۵ درصد از واریانس پشتکار و هدف‌گرایی را تبیین کردند.رشته تحصیلی و میزان تحصیلات با رقابت‌جویی،اعتماد به نفس و مسند مهارگری درونی ارتباط معنادار داشتند و هریک با ۶ درصد از واریانس کار آفرینی مطابقت می‌کردند. استلزامهای تفاوتهای فردی مدیران در کارآفرینی به بحث گذاشته شدند.
مقدمه
دراکر(۴۵۹۱)،معتقد است که مدیران کمیاب‌ترین و در عین حال باارزش‌ترین سرمایه سازمان‌ها و عوامل اصلی و تعیین‌کننده جامعه هستند که نقش بنیادی و حیاتی را در رشد و شکوفایی آن بر عهده دارند.مـدیران شـایسته و آگاه توانایی آن را دارند که با بهره‌گیری از تواناییهای درونی،دانش تخصصی و تجربه‌های شغلی،هدفهای سازمان‌ها را با به کارگیری حد اقل منابع به‌گونه‌ای برتر تحقق بخشند و اثربخشی و کارآرایی سازمان را بالا بـرند. بـی‌تردید مـدیریت،عامل مهم شکوفایی و کلید رسـتگاری، رفـاه و اسـتقلال ملتهاست،لیکن شکوفایی در گرو کار گروهی و سازمانی است و به سامان رسیدن فعالیتهای گروهی و سازمانی نیازمند مدیریت اثربخش است.در دنیای رقابت و پیـچیدگی روزافـزون مـهارتها،توفیق سازمان‌ها بدون شیوه‌های مطلوب مدیریت غیرممکن بـه نـظر می‌رسد. هرسی و بلانچارد(۸۸۹۱)،معتقدند که وظیفه مدیر یا رهبر سازمان از این نظر مهم است که با همه متغیرهای مـحیطی پیـرامون خـود در تعامل۱هستند.مدیران باید از ویژگیهای برجستهء کار آفرینی برخوردار بـاشند و با تکیه بر یافته‌ها و مطالعات انجام شده درباره مسائل مدیریت، روشهای مناسب را با توجه به موقعیت سازمان اعـمال کـنند تـا زمینه دستیابی به هدفهای سازمان فراهم شود.
کارآفرین فردی است کـه مـخاطره‌های یک فعالیت اقتصادی را سازماندهی،اداره،تقبل و تعهد می‌کند،و در عین حال،کسی است که یک فرصت را درمی‌یابد و بـرای پیـگیری آن فـرصت،یک سازمان را راه‌اندازی می‌کند. فرایند کارآفرینی تمام وظایف،فعالیتها،و عملیاتی را که بـا درک فـرصت و ایـجاد یک سازمان به منظور پیگیری آن فرصتها ارتباط می‌یابد،دربرمی‌گیرد(بای گریو، ۴۹۹۱).
استیونسون۲و گـامپرت۳(۵۸۹۱ نـقل از احـمدپور داریانی،۳۸۳۱)کارآفرینی را فرایندی می‌دانند که در خلال آن فرصتها به وسیله به وسیله افراد(با هـدف شـخصی یا سازمانی) و بدون توجه به منابعی که در کنترل آنهاست،تعقیب می‌شوند.پژوهشگران(مـانند هـورنادی،۲۸۹۱)ویـژگیهایی را برای افراد کار آفرین برشمرده‌اند که آنها را از دیگران متمایز می‌سازند.برخی بر ابعاد روان شـناختی(مـانند داشتن تفکر واگرا۴،جانبی۵و مثبت۶و…)تأکید می‌کنند، گروهی ویژگیهای جمعیت‌شناختی(نظیر سن،جـنس، تـحصیلات،سـوابق خانوادگی و…)را مهم می‌دانند و برخی دیگر به مجموعه‌ای از ویژگیها اشاره می‌کنند.در مجموع ویژگیهای بارز افراد کـار آفـرین را می‌توان به پنج دسته اصلی شامل:ویژگیهای فردی،انگیزه‌ها،عوامل جمعیت‌شناختی،سـبک رفـتاری و مـهارتها تقسیم کرد (احمدپور داریانی،۰۸۳۱).
شامپتر۷،۱۷۹۱ نقل از کاسون،۲۸۹۱)از اعضای مکتب اقتصادی آلمان که در واقع پدر کار آفـرینی مـحسوب مـی‌شود،بر این باور است که:«کارآفرین نیروی محرکه اقتصادی است.کسانی کـه در هـر فعالیت و کسب و کار تجاری،محصول جدیدی تولید کنند،یا روشهای جدیدی در فرایند تولید،بازاریابی و…به کـار گـیرند،از منابع جدید استفاده یا مؤسسه جدیدی را تأسیس کنند،دارای ویژگیهای کارآفرینی هستند و نـوآور مـحسوب می‌شوند». پژوهشگران فهرستهای متعددی از انواع ویژگیهای شـخصیتی کـارآفرینان ارائه کـرده‌اند که در اینجا به مهم‌ترین آنها اشاره مـی‌شود:
- نـیاز به پیشرفت۸:«نیاز به پیشرفت»عبارت است از تمایل به انجام کار در استانداردهای عـالی بـرای موفقیت در موقعیتهای رقابتی(مک کـللند،۲۶۹۱).
- مـسند مهارگری درونـی۹:کـارآفرینان مـوفق،به خود ایمان دارند و موفقیت یـا شـکست را به سرنوشت،اقبال و یا نیروهای مشابه نسبت نمی‌دهند.آنها بر این بـاورند کـه می‌توانند شکستها و پیشرفتهایشان را مهار کنند و خـود را در نتایج عملکردهایشان مؤثر مـی‌دانند(هـورنادی و آبود، ۱۷۹۱).
- تمایل به مخاطره‌پذیری۰۱:پذیـرش مـخاطره‌های
معتدل که می‌توانند از طریق تلاشهای شخصی مهار شوند.دو عنصر در ایـجاد چـنین تمایلی نقش دارند،یکی سـطح درک فـرد کـارآفرین از مخاطره در آغاز هـر فـعالیت مخاطره‌آمیز و دیگری شکست در صـورت نـاموفق- بودن آن فعالیت(بروگهاوس و هورویتز،۶۸۹۱).
۴٫فردیت۱:از ویژگیهایی است که به‌‌عنوان یک نیروی بسیار بـرانگیزاننده مـورد تأکید واقع شده است.در واقع نـیاز بـه فردیت را مـی‌توان بـا عـبارتهایی نظیر:«مهار سرنوشت خـویشتن»،«انجام کاری برای خود»و«آقای خود بودن» تعریف کرد(مک کران و فلانیگان،۶۹۹۱).
۵٫خلاقیت۲:همانا تـوانایی خـلق افکار جدید است؛افکاری که مـمکن اسـت بـه تـولیدها یـا خدمات جدید نـیز مـنجر شوند(ادوارد،۳۰۰۲).
۶٫تحمل ابهام۳:قدرت تحمل ابهام عبارت است از: پذیرفتن عدم قطعیت به‌‌عنوان بخشی از زندگی،تـوانایی ادامـه حـیات با دانشی ناقص درباره محیط و تمایل بـه آغـاز یـک فـعالیت مـستقل بـی‌آنکه شخص بداند آیا موفق خواهد شد یا خیر.به نظر می‌رسد که کارآفرینان به‌مراتب بیش از مدیران شرکتها،قدرت تحمل ابهام را داشته باشند(فرای،۳۹۹۱).
برخلاف روی آورد۴روان شـناختی که بر ویژگیهای شخصیتی فرد تأکید دارد،روی‌آورد رفتاری بر فعالیتهای کارآفرین تأکید می‌کند.از این دیدگاه پدیده کارآفرینی مانند فرایندی انگاشته می‌شود که در آن سازمان‌های جدید ایجاد می‌شوند.ایجاد و تأسیس سازمان‌های جـدید نـتیجه فرایندی پیچیده و رویدادی محتوایی است که متغیرهای بسیاری بر آن تأثیر می‌گذارند(کولرمه‌یر۵،۲۹۹۱ نقل از ایمانی،۴۸۳۱).در واقع،با این دیدگاه افزون بر ویژگیهای شخصیتی که در روی‌آورد ویژگیها مورد تأکید است، عـوامل مـحیطی و ویژگیهای رفتاری فرد،شامل تجربه‌ها و سابقه‌های شخصی و فردی وی نیز مورد توجه قرار می‌گیرند(واندرورف و براش،۹۸۹۱).
به‌طور کلی دو جریان مهم نظریه‌سازی در کارآفرینی وجود دارد:۱)جـریان روان شـناختی و ۲)جریان جامعه- شناختی.در جریان نـخست،تـاکنون سه عامل اساسی در ارتباط با کار آفرینان بررسی شده است:۱)اثرهای روانی، ۲)مشخصه‌های فردی،و ۳)تأثیر تجربه‌های قبلی. نظریه‌های جامعه شناختی نیز به جستجوی چـگونگی تـأثیر محیط بر کارآفرینی پرداخـته‌اند و بـه برخی از عوامل محیطی مؤثر بر کار آفرینی اشاره کرده‌اند:اهمیت نرخ سرمایه‌گذاری سازمان‌ها،عوامل سیاسی و خطمشی دولت، فرهنگ،موقعیت مکانی،و حرفه‌ای شدن کار آفرینی(هارلی، ۹۹۹۱).
دراکر(۴۵۹۱ نقل از مقیمی،۳۸۳۱)کارآفرینان را «جستجوگران فـرصت»مـی‌داند و بر این باور است که،همه افراد می‌توانند کار آفرین باشند.پس باید درباره اقدامها و رفتار کارآفرینان صحبت کرد و نه درباره روانشناسی آنها. تامپسون(۹۹۹۱)براساس ترکیب یافته‌های پژوهشهای کلیدی ده نکته اسـاسی را دربـاره کارآفرینان و کـارآفرینی بیان کرده است:
- کارآفرینان افرادی هستند که خود را از دیگران متمایز می‌سازند،
- کارآفرینی موضع‌یابی و بهره‌برداری از فرصتهاست،
- کارآفرینان مـنابع مورد نیاز برای بهره‌برداری از فرصتها را می‌یابند،
- ارزش افزوده ایجاد می‌کنند،
- شبکه‌سازان اجـتماعی و مـالی خـوب هستند،
- دارای دانش عملی هستند،
- سرمایه مالی،اجتماعی و هنری خلق می‌کنند،
- توانایی مدیریت خطر را دارند،
- در مواجهه بـا نـاملایمتها دارای قاطعیت و اراده هستند،
- کارآفرینی شامل خلاقیت و نوآوری است،
اولین صاحبنظر پیشگام در زمینه طبقه‌بندی کـار آفـرینان، اسـمیت۶(۱۹۹۱ نقل از مقیمی،۳۸۳۱)است،که تقسیم- بندی خود را براساس شخصیت،زمینه‌های اجتماعی و رفتاری،ارائه داده است.این مـؤلف،دو نوع از کارآفرینان را شناسایی کرده است:کارآفرینان افزارمند که معمولا به سطوح کارگران عـملیاتی متعلق و از تسهیلات تجربه مدیریتی محدود،سطح پایین آگاهی و مشارکت اجتماعی برخوردارند.مهارتهای ارتباطی متقابل این کارآفرینان پایین‌تر از متوسط است،آنها کار فنی را به کار مدیریتی ترجیح می‌دهند و تمایل به اجتناب از ارتباط دارنـد. کارآفرینان فرصت‌گرا تمایل دارند تا از زمینه‌های اجتماعی طبقه متوسط برخوردار باشند.از سبک مدیریت نامترکز استفاده کنند و با ارزیابی موافق‌اند.
یک طبقه‌بندی دیگر(پروکوپنکو و پاولین،۱۹۹۱)با توجه به میزان فعالیت کارآفرینی،انـواع مـختلف آن را به پنج دسته اداری،فرصت‌گرایانه،اکتسابی،پرورشگاهی و تقلیدی تقسیم کرده است.
حسن مرادی(۳۸۳۱)به منظور ارائه الگوی مناسب ایجاد دانشگاه کارآفرین،تحقیقی انجام داده که در آن الگوی دانشگاه کارآفرین با تأکید بر سه مـؤلفه اصـلی برون سیستمی شامل زیرساختها،مبانی نظری و هدفها و شش مؤلفه اصلی درون سیستمی شامل زمینه،درونشد۱، فرایند،برونشد۲،ارزیابی،توسعه،پیامد و ۶۴ مؤلفه فرعی مربوط به آن و همچنین الزامهای اجرایی و مراحل اجرا و تـحقق الگـو مورد توجه قرار گرفته است.عزیزی(۲۸۳۱) با هدف بررسی زمینه‌های بروز و پرورش کارآفرینی در دانشجویان،نشان داد که بین متغیرهای میزان تحمل، اعتماد به مهار درونی،نیاز به پیشرفت،مخاطره‌پذیری، خـلاقیت و نـوآوری و اسـتقلال‌طلبی با کارآفرینی رابطه مثبت وجـود دارد.
شـریف‌زاده(۳۸۳۱)بـا بررسی چهار خصیصه توفیق- طلبی،قدرت طلبی،رقابت‌طلبی و خطرپذیری به تعیین نیازهای آموزشی دانشجویان کشاورزی در راستای تقویت آنها پرداخت.یافته‌های ایـن پژوهـش نـشان دادند که دانشجویان رقابت‌طلب به میزان بیشتری از قـدرت‌طلبی و مـخاطره‌پذیری بهره‌مند بودند.نتایج پژوهش جهانگیری (۲۸۳۱)نیز آشکار کرد که مجموعه متغیرهای حمایت مدیریت،مدیریت رابطه مداری،اعتماد به نـفس،نـظام پذیـرش افکار،نظام ارزشیابی عملکرد،جاه‌طلبی و تمایل به مخاطره‌پذیری به عـنوان عامل خنثی و مهارت مذاکره، تعهد سازمانی،مشتری محوری،نظام غیر متمرکز و فرهنگ کاری همچنین عناصر کارآفرینی شامل اسـتقلال،تـمایل بـه مخاطره‌پذیری،رفتار اثرگذار در ترکیب خطی ایجاد شده از نظر آماری معنادار بـود.
هـزار جریبی(۲۸۳۱ نقل از ایمانی،۴۸۳۱)طی مطالعه‌ای نتیجه گرفت که بین میزان آموزشهای رسمی دانشگاهی و ویژگیهای کارآفرینی از جـمله،مـهارتهای فـردی، انگیزه فردی،تمایل به مخاطره‌پذیری،نیاز به پیشرفت و خلاقیت رابطه معنادار و مـثبت وجـود داشـت.
حداد عادل(۹۷۳۱)در پژوهش خود پی برد که در گروه کارآفرینان«نیاز به پیشرفت»،«استقلال»،«تمایل بـه خـلاقیت»،«مـخاطره‌پذیری»،«عزم و اراده»،در مقایسه با غیر کارآفرینان به‌طور معنادار بیشتر بوده است.
کوراتکو۳و فودگتس۴(۳۹۹۱ نـقل از عـباسی،۲۸۳۱) در پژوهشی به این نتیجه رسیدند که مشخصه‌های سازمانی شامل حمایت مدیریت،استقلال(آزادی در کـار)،پاداش، ایـجاد فـرصت و مشخصه‌های فردی شامل مخاطره‌پذیری، نیاز به فردیت،توفیق‌طلبی،هدف‌گرایی،مسند مهارگری درونی باعث پرورش کـارآفرینی در سـازمان می‌شود.
در پژوهشهای دیگری که توسط مک کللند(۲۶۹۱)و احمدپور داریابی(۳۸۳۱)انجام شدند،این نـتیجه بـه دسـت آمد افرادی که نیاز به پیشرفت بالایی دارند مخاطره- پذیران نسبی هستند و ترجیح می‌دهند تـا بـه جای سخت- کوشی،از مهارتهای خود استفاده کنند،به فعالیتهای پرانرژی و سودمند بـپردازند،نـسبت بـه نتایج عملکرد خود احساس مسئولیت کنند و به نتایج عملکرد خود شدیدا توجه نشان دهند.
مـطالعه رسـتخیز پایـدار(۵۸۳۱)حاکی از بالا بودن کار- آفرینی در مردان در مقایسه با زنان بود.در خصوص مـتغیر سـن،شواهد(مانند،اکبر السادات،۵۸۳۱؛پاک سرشت، ۵۸۳۱)نشان دادند که رابطه سن با متغیر کارآفرینی معنادار نیست،ولی در بـرخی از مـطالعات دیگر(مانند کردستانی، ۲۸۳۱؛عباسی،۲۸۳۱)این رابطه منفی و معنادار بوده است.بین سـطح تـحصیلات و وضعیت تأهل با کارآفرینی نـیز رابـطه معنادار به دست آمده است(کردستانی،۲۸۳۱؛ عـباسی،۲۸۳۱).ایـن رابطه در مورد سابقه کار(کردستانی، ۲۸۳۱)نیز معنادار بوده است.شواهد پژوهش اکبر السـادات (۵۸۳۱)حـاکی از عدم معنادار رابطه بین سـابقه کـار و کارآفرینی اسـت.
بـنابر آنـچه گفته شد،هدف از انجام این پژوهـش، بـررسی رابطه بین ویژگیهای فردی در مدیران دانشگاه آزاد اسلامی با کارآفرینی است.
مدیران آمـوزش عـالی اداره‌کنندگان یا مسئولان سازمان‌ها و واحدهای دانـشگاهی عامل اصلی و تعیین- کـننده آمـاده‌سازی و تأمین نیروی انسانی دیگر نـهادهای تـولیدی و خدماتی در جامعه هستند و در نتیجه،مدیریت آموزش عالی نیز جایگاه مهمی در بهسازی و شکوفایی اقـتصادی،اجـتماعی،فرهنگی و سیاسی دارد.بنابراین، کوشش در جـهت بـهتر کـردن کیفیت این نـظامها،ضـروری است تا از هدر رفـتن سـرمایه‌های انسانی و مادّی جلوگیری شود.مدیران کارآفرین به‌‌عنوان عوامل تحول جامعه، ایجاد کسب و کـار جـدید و به‌طور کلی رشد اقتصادی و سودآفرینی مـحسوب و بـه عبارت دیـگر،بـه عـنوان محرک توسعهء اقتصادی قـلمدار می‌شوند.امروزه نقش کارآفرینی و کارآفرینان در روند رشد و توسعهء کشورها اساسی است. و بدین منظور کوشش شـده تـا به پرسشی که در پی می‌آید، پاسخ داده شـود:
آیـا بـین ویـژگیهای فـردی مدیران دانشگاه آزاد اسـلامی بـا کارآفرینی آنان رابطه وجود دارد؟
روش
مطالعه حاضر از نوع همبستگی است.
جامعه آماری:جامعه آماری این پژوهش از هـمه مـدیران اداری واحـدها و مراکز آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی مناطق دوازده‌گانه تـشکیل شـد کـه در سـال ۵۸۳۱ در واحـد دانـشگاهی متبوع به کار مشغول بودند.
نمونه:به منظور انتخاب نمونه مورد نیاز از روش نمونه‌برداری تصادفی چند مرحله‌ای استفاده شد.در نمونه- برداری از بین مناطق دانشگاهی ۲۱گانه به‌طور تصادفی ۹۷ واحـد دانشگاهی و مرکز آموزشی انتخاب و پس از آن به تناسب تعداد مدیران هر واحد نسبت معینی از آنها انتخاب و پرسشنامه‌ها در اختیارشان قرار داده شد.
در این پژوهش پرسشنامه کارآفرینی برای ۰۶۴ نفر از مدیران واحدهای مناطق مختلف دانشگاه آزاد اسـلامی ارسـال و در نهایت تعداد ۶۵۴ پرسشنامه از طریق مدیران ۹۷ واحد دانشگاهی منتخب تکمیل شد.
ابزار:با بررسی جامع مفهوم کارآفرینی از دیدگاههای مختلف به ویژه از منظر روی آورد رگه‌ها۱،ابعاد و مؤلفه‌های اصلی در قالب ویژگیها استخراج و یـک پرسـشنامه ۸۶ سؤالی تهیه شد.در مرحله اول،پس از تنظیم پرسشنامه مقدماتی و انجام ویرایشهای لازم،و به منظور انجام بررسیهای اولیه،در اختیار گروهی از متخصصان مدیریت قرار گرفت تا دربـاره مـحتوای سؤالها اظهارنظر کنند.پس از حذف ۵ سـؤال،پرسـشنامه با ۳۶ سؤال در نمونه‌ای متشکل از ۴۳ نفر از مدیران اجرا شد.محاسبه اعتبار با استفاده از روش آلفای کرونباخ به منظور بآورد همسانی درونی سؤالها نشان داد که پس از حذف سـؤالهایی از پرسـشنامه مقدماتی، ضریب همسانی درونـی سـؤالها ۰/۳۸۸ بود.سرانجام، پرسشنامه نهایی با ۸۵ سؤال تهیه و تنظیم شد.پرسشنامه در برگیرنده ۳۱ عامل یا ویژگی است.
یافته‌ها
روش تجزیه و تحلیل داده‌ها:متغیرهای وابسته ۳۱گانه کارآفرینی فاصله‌ای است،بنابراین مشخصه‌های مرکزی و پراکـندگی دادهـ‌های حاصل از اجرای پرسشنامه کارآفرینی در گروه نمونه مورد مطالعه از طریق آمار پارامتری معرفی می‌شود.برخی از متغیرهای مستقل مانند سن و سنوات خدمت فاصله‌ای و برخی مانند جنس و تحصیلات غیر پارامتری است.برای پاسـخ بـه پرسش پژوهـش مدل مناسب رگرسیون همزمان با کد تصنعی است،بنابراین لازم است متغیرهای مستقل فقط از«۰»و«۱»تشکیل شوند.
در ایـن پژوهش ۲۷۳ نفر از آزمودنیها را مدیران مرد و ۴۸ نفر را مـدیران زن تـشکیل دادنـد،۸۸ نفر از مدیران دارای سابقه کار خیلی کم(کمتر از ۵ سال).۴۶۱ نفر دارای سابقه کار نسبتا کم(۰۱-۶ سال)،۱۲۱ نفر از آنها دارای سـابقه کـار نسبتا زیاد(۵۱-۱۱ سال)،و ۳۸ نفر بقیه مدیران از سابقه کار خیلی زیاد(بینش از ۶۱ سال) بـرخوردار بـودند.مـیزان تحصیلات ۷۵ نفر از مدیران فوق دیپلم و پایین‌تر،۶۳۲ نفر لیسانس و ۳۶۱ نفر،مدرک فوق لیسانس یا بالاتر داشـتند.۰۷۲ نفر از مدیران در گروه باید توجه داشت به دلیل نامساوی بودن تعداد پرسشهای هـر مؤلفه کارآفرینی،مؤلفه‌ها از لحـاظ مـیانگین قابل مقایسه با یکدیگر نیستند.
برای پاسخ به پرسش پژوهش که آیا بین ویژگیهای فردی مدیران دانشگاه آزاد اسلامی با کارآفرینی آنها رابطه وجود دارد؟،مدل رگرسیون همزمان با کد تصنعی (۰ و ۱)اجرا شـد و نتایجی که در پی می‌آیند به دست آمد.
ترکیب خطی متغیرهای مستقل(جنس،سنوات خدمت، میزان تحصیلات،و گروه تحصیلی)با ۶ متغیر وابسته نیاز تحصیلی علوم انسانی،۳۹ نفر در گروه علوم پایه و ۹۶ نفر در گروه عـلوم فـنی و مهندسی تحصیل کرده بودند. داده‌های مربوط به ۵ نفر از مدیران گروه هنر به‌دلیل تعداد اندک آنها و ۹۱ نفر به‌دلیل نامشخص بودن گروه تحصیلی،از مطالعه و محاسبه‌های آماری کنار گذاشته شد کـه نـمونه کل به ۶۵۴ نفر رسید.
مشخصه‌های توصیفی نمره‌های مربوط به متغیر کار- آفرینی و مولفه‌های آن در جدول ۱ نشان داده شده است. جدول ۱:مشخصه‌های توصیفی نمره‌های کارآفرینی مدیران (به تصویر صفحه مراجعه شـود) بـه پیشرفت،پشتکار،هدف‌گرایی،رقابت‌جویی،اعتماد به نفس،مسند مهارگری درونی،و نمره کل کارآفرینی رابطه دارد.
همبستگی ترکیب خطی متغیرهای مستقل با عامل نیاز به پیشرفت برابر ۰/۰۱۲ و ضریب تعیین برابر ۴۴%از لحـاظ آمـاری مـعنادار(۰/۹۰۰ P و ۲/۳۷۵ F )است. در بین متغیرهای پیش بـین،ضـرایب سـه متغیر تجربه خدمتی،میزان تحصیلات،و گروه تحصیلی از لحاظ آماری معنادار و روی هم ۴/۴ درصد از واریانس نیاز به پیشرفت را تبیین می‌کند.متوسط نـیاز بـه پیـشرفت افراد با تجربه خیلی کـم(۴۱/۴۸۰)و نـسبتا کم(۳۱/۵۷۹) بیش از متوسط نیاز به پیشرفت افراد دارای تجربه خیلی زیاد(۳۱/۸۵۱)؛میانگین نیاز به پیشرفت افراد با تحصیلات فـوق لیـسانس و بـالاتر(۳۱/۸۵۱)بیش از افراد با تحصیلات فوق دیپلم و پایین‌تر(۲۱/۸۹۲)؛و بالاخره میانگین نـیاز به پیشرفت در بین افراد گروه علوم انسانی(۳۱/۲۹۶) بیش از افراد در گروه فنی مهندسی(۳۱/۸۵۱)بود.
همبستگی متغیرهای مستقل با تـمایل بـه مـخاطره‌پذیری (۰/۹۳۱)خلاقیت(۰/۹۶۱)و مدیریت زمان(۰/۷۷۱)فاقد معنادار و میانگین نمره‌های افراد با تحصیلات فـوق لیـسانس و بالاتر در تمایل به مخاطره‌پذیری،خلاقیت و مدیریت زمان(به ترتیب ۷۱/۳۹۵،۱۲/۲۶۹ و ۴۲/۸۴) بیش از میانگین افراد دارای تحصیلات فوق دیپلم و پایـین‌تر(بـه تـرتیب ۶۱/۵۷۱،۰۲/۴۴۵ و ۲۲/۲۶۸)در ویژگیهای مذکور بود.
معنادار همبستگی متغیرهای مستقل با پشتکار (۰/۷۳۲)و هدف‌گرایی(۰/۳۱۲)تأیید شـد.در بـین مـتغیرهای پیش‌بینی‌کننده،ضرایب متغیرهای جنس و میزان تحصیلات از لحاظ آماری معنادار و در مجموع به ترتیب ۵/۶ و ۴/۶ درصد از واریـانس مـتغیرهای فـوق را تبیین کرد.اما میانگین نمره‌های پشتکار مدیران زن(۸/۶۹۷) بیش از مدیران مرد(۸/۳۷۴)،هدف‌گرایی مدیران زن (۱۲/۹۷۴)کمتر از مـدیران مـرد(۱۲/۹۳۷)و میانگین نمره‌های افراد با تحصیلات فوق لیسانس و بالاتر در پشتکار و هدف‌گرایی(به ترتیب ۸/۶۹۷ و ۱۲/۹۷۴) بـیش از افـراد دارای تـحصیلات فوق دیپلم و پایین‌تر(به ترتیب ۸/۶۱۰ و ۰۲/۱۲۳)در ویژگیهای مذکور بود.
معنادار همبستگی متغیرهای مستقل با رقـابت‌جویی (۰/۸۳۲)،اعـتماد به نفس(۰/۶۳۲)و مسند مهارگری درونی (۰/۹۳۲)تأیید شد.در بین متغیرهای پیش‌بینی‌کننده، ضرایب متغیرهای گـروه تـحصیلی و مـیزان تحصیلات از لحاظ آماری معنادار و در مجموع به ترتیب ۵/۷،۵/۶ و ۵/۷ درصد از واریانس متغیرهای فوق را تبیین کرد.اما مـیانگین نـمره‌های گروه تحصیلی فنی و مهندسی در رقابت‌جویی(۵۱/۷۱۶)کمتر از علوم پایه(۶۱/۶۹۹)،در اعتماد به نفس افـراد گـروه عـلوم انسانی(۶۱/۳۲۰)بیش از گروه فنی و مهندسی(۵۱/۱۹۲)و در مسند مهارگری درونی افراد گروه فنی مهندسی(۴۱/۴۲۴)بیش از علوم پایـه(۳۱/۱۳۷)بـود.مـیانگین نمره‌های افراد با تحصیلات فوق لیسانس و بالاتر در متغیرهای رقابت‌جویی و اعتماد به نـفس(بـه ترتیب ۵۱/۷۱۶ و ۵۱/۱۹۲)بیش از میانگین افراد با تحصیلات فوق دیپلم و پایین‌تر(به ترتیب ۳۱/۶۸۴ و ۴۱/۱۴۲)و در متغیر مسند مهارگری میانگین نـمره‌های افـراد با تحصیلات لیسانس(۵۱/۴۲۰)بیش از افراد با تحصیلات فوق لیسانس و بالاتر(۴۱/۴۲۴)بود.
هـمبستگی مـتغیرهای مستقل با واقع‌گرایی(۰/۹۲۱)و باانرژی بودن(۰/۷۶۱)فاقد مـعنادار امـا مـیانگین نمره‌های افراد با تحصیلات فوق لیسانس و بـالاتر در ایـن متغیرها(به ترتیب ۸۱/۹۶ و ۸۱/۶۸۰)بیش از میانگین افراد دارای تحصیلات فوق دیپلم و پایین‌تر(به ترتیب ۷۱/۶۲۸ و ۷۱/۲۱۱)در ویـژگیهای مـذکور بود.
بالاخره،کارآفرینی به مـفهوم کـلی به عـنوان مـتغیر وابـسته مطالعه شد.همبستگی ترکیب خطی مـتغیرهای مـستقل با کارآفرینی به مقدار۰/۱۱۲ و ضریب تعیین به مقدار ۰/۴۴۰ معنادار(۰/۹۰۰ P و F 2/596 )بود. ضریب مـتغیر مـیزان تحصیلات از لحاظ آماری معنادار و ۵/۷ درصد از واریـانس متغیر کارآفرینی را تبیین کـرد. مـیانگین کارآفرینی افراد با تحصیلات فـوق لیـسانس و بالاتر(۶۱۲/۹۰۲)بیش از افراد با تحصیلات فوق دیپلم و پائین‌تر(۳۰۲/۵۳۱)،و نیز بیش از افراد با تـحصیلات لیـسانس(۱۱۲/۸۴۸)بود.
بحث و تفسیر
پیشرفت سـریع در عـلم و فـناوری،تحولها و دگرگونیهای زیـادی در نـظامهای اجتماعی-اقتصادی عصر حـاضر بـه وجود آورده است و موجب رویارویی سازمان‌ها با تحولهای گسترده شده است،این تحولها فرصتها و تـهدیدهایی را پدیـد آورده‌اند که مواجهه با آنها نـیازمند راهـ‌حلهای خلاقانه اسـت.آنـچه امـروزه برای این معضل و هـمچنین گسترش فرایند توسعه در کشورها عنوان می‌شود،تکیه بر عنصر انسانی به‌‌عنوان مهم‌ترین سرمایه و مـنبع پایـان‌ناپذیر الهی است و ازاین‌رو در میان انسانها بـه افـراد کـار آفـرین، تـوجه خاصی مبذول می‌شود.
نتایج حاصل از این پژوهش،نشان می‌دهند که تجربه خدمتی با نیاز به پیـشرفت رابـطه مـعکوس و میزان تحصیلات با نیاز به پیشرفت رابـطه مـستقیم دارد.پشـتکار زنـان بـیش از مـردان و پشتکار مدیران با تحصیلات بالاتر بیش از دیگران است.هدف‌گرایی مدیران با تحصیلات رابطه مستقیم دارد و هدف‌گرایی مدیران زن نیز بیش از مردان است.رقابت‌جویی مدیران گروه فنی مهندسی بـیش از گروه علوم پایه است و رقابت‌جویی با میزان تحصیلات رابطه مستقیم دارد.اعتماد به نفس مدیران با تحصیلات فوق لیسانس و بالاتر بیش از مدیران با تحصیلات فوق دیپلم و پایین‌تر،و اعتماد به نفس مـدیران گـروه علوم انسانی بیش از فنی مهندسی است.مسند مهارگری درونی در مدیران گروه فنی مهندسی بیش از مدیران گروه علوم پایه،و در مدیران با تحصیلات لیسانس بیش از مدیران با تحصیلات فوق لیسانس و بـالاتر یـا فوق دیپلم و پایین‌تر است.کل کارآفرینی نیز با میزان تحصیلات رابطه مستقیم دارد.
یافته‌های پژوهش حداد عادل(۹۷۳۱)نشان داد که با کاهش سن،امکان بـروز کـارآفرینی نیز افزایش می‌یابد. بین جـنس و کـارآفرینی رابطه معنادار وجود ندارد،با افزایش سطح تحصیلات به ویژه در سطوح بالاتر از لیسانس امکان کارآفرینی به‌طور معنادار افزایش می‌یابد، فارغ‌التحصیلان دانشگاههای خارج از کـشور کـارآفرین تراز فارغ‌التحصیلان دانـشگاههای داخـلی بوده‌اند و میزان تحصیلات والدین(به ویژه پدر)افراد کارآفرین بیشتر از میزان تحصیلات والدین افراد غیر کارآفرین بوده است. در مطالعه رستخیز پایدار(۵۸۳۱)نتایج حاکی از بالا بودن کارآفرینی در مردان در مقایسه با زنان بـوده اسـت.در خصوص متغیر سن،شواهد(مانند اکبر السادات،۵۸۳۱؛ پاک سرشت،۵۸۳۱)نشان داد که رابطه سن با متغیر کارآفرینی معنادار نیست،ولی در برخی از مطالعات دیگر (مانند کردستانی،۲۸۳۱؛عباسی،۲۸۳۱)این رابطه منفی و معنادار بوده است.در مـورد سـطح تحصیلات،وضـعیت تأهل رابطه معنادار با کارآفرینی به دست آمده است (کردستانی،۲۸۳۱؛عباسی،۲۸۳۱).این رابطه در مورد سابقه کار(کـردستانی،۲۸۳۱)نیز معنادار بوده است. معهذا شواهد پژوهش اکبر السادات(۵۸۳۱)حاکی از عـدم مـعنادار رابـطه بین سابقه کار و کارآفرینی است.
درعین حال نتایج مطالعات تریسی(۳۹۹۱)حاکی از سهم دانش محققان در موقعیت است.هـمچنین، ویـژگیهای شخصیتی(فاکس،۷۹۹۱؛باکس،۲۹۹۱؛وانگ،۱۹۹۱؛ مک کلانگ،۵۸۹۱)با کارآفرینی مرتبطاند.و در اکثر تجارتها ویژگیهای شـخصیتی در مـوفقیت کـارآفرینان نقش عمده داشته است.توصیه‌های کارآفرینی در برگیرنده توسعه آموزش مهارتهای فردی،طراحی دروس در کارآفرینی،مـدیریت شرکتهای کوچک و پژوهشهای مداوم راهبردهای برای ارزیابی تأثیر کاربرد فعالیتهای توسعه کارآفرینی اسـت.افزون بر این،نـتایج پژوهـشهای نشان می‌دهند بین سازمان با ساختار غیر سلسله مراتبی با رهبری تحولی و تعاملی(لادک،۶۹۹۱)و بین دانش صنعتی(پراتز و ماریا،۴۰۰۲)،با کارآفرینی رابطه وجود دارد.تودورویک (۵۰۰۲)در پژوهش خود به نوگرایی،خطر کردن و جهت- گـیری بیرونی به عنوان ابعادی از جهت‌گیری کارآفرینی در بخشهای مختلف دانشگاهها اشاره می‌کند.رنو(۴۰۰۲) نیز در پژوهش خود دریافت که سیاستهای تشویقی و ملاحظه‌های اخلاقی درباره قابلیتهای علمی در دانشگاه با کارآفرینی اعضای هیات علمی مـرتبط اسـت.
نیوبرت(۴۰۰۲)در پژوهش خود پیشنهاد می‌کند که یک شرکت می‌تواند در صورت وجود سرمایه کارآفرینی، مدیریت کارآفرینی و دسترسی به منابع با ترکیب منابع ارزشی در یک فرایند پیچیده و در یک محیط در حال تغییر بـهترین ارزشـها را داشته باشد.شرمن(۴۰۰۲)در پژوهش خود دریافت که یک نگاه واقع‌بینانه به کارآفرینی،ارزیابی فرصتهای به دست آمده تأثیر بر خطر کردن است.نتایج پژوهش پولیتیس(۵۰۰۲)نیز نشان می‌دهد کـه انـواع مختلف شغلهای ایجاد شده با عملکرد کارآفرینان به ویژه انواع دانش کارآفرینی و نحوه انتقال آن مرتبط است چه کارآفرین با تأکید بر امکانات جدید،دانش جدید را خلق و تجربه جدیدی ایـجاد مـی‌کند.کـراکت(۵۰۰۲)در پژوهش خود به روش تصمیم‌گیری مـشارکتی،کـنترل در کـارآفرینی و تأثیر آن بر عملکرد اشاره می‌کند.
پژوهشهای انسلی(۷۹۹۱)،باکس(۲۹۹۱)،وانگ (۱۹۹۱)،مک کلانگ(۵۸۹۱)،کونز(۹۹۹۱)،دوایر (۴۰۰۲)،گینزبرگ(۵۸۹۱)،بی‌شوپ(۰۰۰۲)،میر(۱۰۰۲)، رید(۵۰۰۲)،عـباسی(۲۸۳۱)،مـوساکوفسکی(۸۸۹۱)، پاکـ‌سرشت(۵۸۳۱)،حسین‌زاده(۴۸۳۱)مؤید تأثیر عامل کارآفرینی مدیران در افزایش عـملکرد و در نـهایت افزایش بهره‌وری در سازمان هستند.
اگرچه به علت محدود بودن نمونه پژوهش و همچنین در دست نبودن یک آزمون استاندارد برای سـنجش کـارآفرینی مـدیران،تعمیم نتایج باید با احتیاط صورت گیرد،معهذا می‌توان بـه این نتیجه کلی دست یافت که توجه به تفاوتهای فردی در کارآفرینی مدیران،برای افزایش عملکرد و بهره‌وری در واحدهای دانـشگاه آزاد اسـلامی، نـتایج در پی خواهد داشت.
منابع
- احمدپور داریانی،م.(۳۸۳۱).تجارت کارآفرینی در کشورهای منتخب،تهران:انـتشارات امـیر کبیر.
- احمدپور داریانی،م.(۰۸۳۱).کارآفرینی تعاریف،نظریات و الگوها،تهران:انتشارات شرکت پردیس.
- اکبر السادات،ز.(۵۸۳۱).بررسی نقش سـازمانهای دولتـی و غـیر دولتی در توسعه کارآفرینی در بین کارکنان سازمان‌های استان اصفهان در سال‌های ۵۸-۴۸،مجموعه مقالات هـمایش مـلی کـارآفرینی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن.
- ایمانی،م.ت.(۴۸۳۱).بررسی نقش دانشگاهها در آماده‌سازی دانش آموختگان کارآفرین به مـنظور ارایـه مـدل نظری مناسب برای تدوین برنامه‌های کارآفرینی در دانشگاهها.پایان‌نامه دکترا، دانشکده علوم انسانی،واحـد دانـشگاه آزاد اسلامی علوم و تحقیقات.
- پاک سرشت،ه.(۵۸۳۱).بررسی رابطه کارآفرینی مدیران با عملکرد کارکنان در کمیته امـداد امـام خـمینی شهر تهران.پایان‌نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد.
- جهانگیری،ع.(۲۸۳۱).طراحی و تبیین الگـوی کـارآفرینی.پایان‌نامه دکترا،دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران.
- حداد عادل،م.(۹۷۳۱).بررسی عـوامل مـؤثر بـر رشد و پرورش کارآفرینان از دیدگاه مدیران صنایع ایران.پایان‌نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه تهران.
- حسن مرادی،ن.(۳۸۳۱).تـدوین الگـوی دانشگاه کارآفرین، پایان‌نامه دکترا رشتهء مدیریت آموزشی،دانشکده علوم انسانی. دانـشگاه آزاد اسـلامی واحـد علوم و تحقیقات تهران.
- حسین‌زاده،ا.(۴۸۳۱).رابطه کارآفرینی مدیران و جو سازمانی با عملکرد دبیران مدارس متوسطه شـهر اهـواز.پایـان نامه کارشناسی ارشد تحقیقات آموزشی،دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی. دانشگاه آزاد اسلامی واحـد رودهـن.
- رستخیز پایدار،ر.(۵۸۳۱).رابطهء سبک تفکر و کارآفرینی مدیران با سلامت سازمانی در دبیرستانهای شهر تهران،پایان نامه کـارشناسی ارشـد تحقیقات آموزشی دانشکده علوم تربیتی و روان- شناسی،دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن.
- شریف‌زاده،م.(۳۸۳۱).بـررسی نـیازهای آموزشی دانشجویان کشاورزی در راستای تقویت روحیه کـارآفرینی.پایـان نـامه کارشناسی ارشد.دانشکده کشاورزی،دانشگاه شیراز.
- عـباسی،ز.(۲۸۳۱).بـررسی رابطه کارآفرینی مدیران با عملکرد آنان در دبیرستانهای شهر تهران.پایان‌نامه کارشناسی ارشـد مـدیریت آموزشی،دانشکده روانشناسی و علوم تـربیتی،دانـشگاه آزاد اسلامی واحـد رودهـن.
- عـزیزی،م.(۲۸۳۱).بررسی و مقایسهء زمینه‌های بروز و پرورش کارآفرینی در دانـشجویان دانـشگاه شهید بهشتی.طرح پژوهشی. دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
- کردستانی،ف.(۲۸۳۱).بررسی وضعیت کـارآفرینی در مـدارس متوسطه و ارایه مدلی برای پرورش مدیران کـارآفرین در آموزش و پرورش شهر تهران.پایـان نـامه دکترا،دانشکده علوم انسانی. دانـشگاه آزاد اسـلامی واحد علوم و تحقیقات تهران.
- مقیمی،س.م.(۳۸۳۱).کارآفرینی در نهادهای جامعه مدنی. تهران:انتشارات دانشگاه تـهران.
