مقطع Ph.D یا دکتری تخصصی (به زبان فرانسوی Doctorat) بالاترین مقطع تحصیلی دانشگاهی به‌حساب می‌آید. (فوق دکتری یا پست دکترا مقطع محسوب نمی‌شود، بلکه به‌‌عنوان یک پروژه پژوهشی حرفه‌ای آن را در نظر می‌گیرند)
تحصیل در این رشته به دو صورت پیوسته (فرد بدون آزمون کارشناسی‌ارشد و دکتری تا این مقطع ادامه می‌دهد) و غیرپیوسته (در حالت معمول که پس از اتمام کارشناسی آزمون کارشناسی ارشد و پس از آن آزمون دکتری گرفته می‌شود) تعریف شده است.
دکتری یا دکترا
واژه دکترا فرانسوی است و از لاتین برگرفته شده و به معنای نظریه پرداز یا صاحب نظریه است. در واقع دانشجویان و دانش‌آموختگان این مقطع به درجه فلسفه و اجتهاد علمی در رشته خود دست پیدا می‌کنند. Ph.D. نیز مخفف Philosophiae Doctor است. این مدرک به دانشجویان امکان می‌دهد تا در یک حوزه تخصصی تحقیقات عمیق و مستقلی انجام دهند و به دانش آن حوزه کمک قابل توجهی بکنند.
ویژگی‌های مهم مقطع دکتری
دوره دکتری معمولاً ۴ تا ۶ سال طول می‌کشد و شامل دروس تخصصی، کارهای پژوهشی و ارائه رساله دکتری می‌شود. برای قبولی در دوره دکتری، داوطلبان باید در آزمون سراسری دکتری شرکت کرده و نمره و رتبه لازم را کسب کنند.
تمرکز بر تحقیقات
هدف اصلی دوره دکتری، انجام تحقیقات عمیق و مستقل در یک حوزه تخصصی است.
تولید دانش جدید
دانشجویان دکتری در طول دوره تحصیل خود به تولید دانش جدید در حوزه تخصصی خود می‌پردازند.
مهارت‌های پژوهشی
دوره دکتری به دانشجویان مهارت‌های پژوهشی مانند جمع‌آوری اطلاعات، تجزیه و تحلیل داده‌ها، نوشتن مقاله و ارائه نتایج تحقیقات را می‌آموزد.
استقلال فکری
دانشجویان دکتری در طول دوره تحصیل خود یاد می‌گیرند که به طور مستقل فکر کنند و ایده‌های خود را دنبال کنند.
ارتباطات علمی
دوره دکتری فرصتی برای دانشجویان است تا با محققان برجسته در حوزه تخصصی خود ارتباط برقرار کنند و از تجربیات آنها استفاده کنند.
دوره دکتری
این دوره در حالت آموزشی – پژوهشی شامل حدود ۱۸ واحد درسی و ۱۸ واحد رساله است. به صورت معمول، برنامه زمانی دوره PhD به شکل زیر است:
- ترم اول: ۶ واحد درسی
- ترم دوم: ۶ واحد درسی
- ترم سوم: ۶ واحد درسی
- ترم چهارم: آزمون جامع
- ترم پنجم: دفاع از پروپزال رساله
- ترم ششم و هفتم: تدوین رساله
- ترم هشتم: دفاع از رساله
آزمون جامع
آزمون جامع پس از اتمام بخش آموزشی دوره دکتری برگزار می‌شود و در قالب آن، معمولاً از تمامی دروس یا سه درس اصلی گذرانده شده در طی این دوره (بسته به آیین‌نامه دانشگاه) آزمون تشریحی گرفته می‌شود. دانشجوی دوره PhD پس از موفقیت در این آزمون می‌تواند به رساله خود بپردازد.
شرط شرکت در آزمون جامع
علاوه بر اتمام واحدهای درسی، داشتن مدرک زبان شرط لازم برای شرکت در آزمون جامع است.
شرط قبولی آزمون جامع
حداقل نمره لازم جهت قبولی در آزمون جامع ۱۶ است.
رد شدن در آزمون جامع
در صورتی که فرد یک نوبت در آزمون جامع نمره زیر ۱۶ اخذ کند، امکان شرکت مجدد در آزمون جامع را دارد. در صورتی که برای نوبت دوم نیز قبول نشود، مطابق آیین‌نامه از دانشگاه اخراج خواهد شد.
کاندیدای دکتری
دانشجوی دکتری که آزمون جامع خود را با موفقیت سپری می‌کند، با عنوان کاندیدای دکتری Ph.D Candidate شناخته می‌شود.
رساله
پایان‌نامه دوره دکتری با عنوان رساله شناخته می‌شود. تفاوت پایان‌نامه مقطع کارشناسی ارشد با رساله دکتری در این است که در چارچوب رساله، باید نظریه یا طرح جدیدی مطرح شود.
پذیرش در مقطع دکتری
پذیرش در مقطع دکتری، فرآیندی رقابتی است که برای ورود به بالاترین سطح آموزش و تحقیق در یک رشته تحصیلی طراحی شده است. در این فرآیند، دانشجویان با انگیزه و مستعد از طریق آزمون‌ها و ارزیابی‌های مختلف مورد سنجش قرار می‌گیرند و بهترین افراد برای ادامه تحصیل در این مقطع انتخاب می‌شوند. در ایران، پذیرش در مقطع دکتری توسط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و از طریق آزمون سراسری دکتری انجام می‌شود. این آزمون هر ساله در دو نوبت بهار و زمستان برگزار می‌شود.
آزمون متمرکز سراسری
نخستین گام برای پذیرش آزمون PhD شرکت در آزمون متمرکز سراسری است. ثبت نام این آزمون معمولاً آبان و آذر هر سال است و در اولین یا دومین جمعه اسفندماه برگزار می‌گردد. آزمون دکتری شامل سوالات زیر است:
- زبان انگلیسی
- استعداد تحصیلی (GMAT)
- دروس اختصاصی رشته
اعلام رتبه و انتشار دفترچه انتخاب رشته
اواخر فروردین سال بعد یا به عبارتی حدود دو ماه پس از برگزاری آزمون، رتبه ها اعلام می‌شود و داوطلبان بر اساس رتبه اعلام شده، نسبت به انتخاب رشته اقدام می‌کنند.
دعوت به مصاحبه چند برابر ظرفیت
اواسط خردادماه، نتایج پذیرفته‌شدگان اعلام می‌شود و هر داوطلب، می‌تواند به جلسه مصاحبه چند دانشگاه رفته و با هیات علمی مربوطه مصاحبه کند.
اعلام نتایج نهایی پذیرفته‌شدگان
در مرحله پایانی، نتایج نهایی پذیرفته‌شدگان در نیمه اول شهریور اعلام می‌شود.
بازار کار فارغ‌التحصیلان دکتری
بازار کار فارغ‌التحصیلان دکتری در ایران، وضعیتی پیچیده و چندوجهی دارد. از یک طرف، تقاضا برای مهارت‌ها و تخصص فارغ‌التحصیلان دکتری در برخی از رشته‌های خاص وجود دارد. از سوی دیگر، بسیاری از فارغ‌التحصیلان دکتری با مشکل بیکاری یا اشتغال در مشاغل غیرمرتبط با رشته تحصیلی خود مواجه هستند.
فارغ‌التحصیلان دکتری می‌توانند در دانشگاه‌ها، موسسات تحقیقاتی، صنایع و سازمان‌های دولتی مشغول به کار شوند. همچنین، می‌توانند به عنوان استاد دانشگاه، محقق، مشاور و متخصص در حوزه تخصصی خود فعالیت کنند. این مدرک برای استخدام در بسیاری از مشاغل، ارتقای شغلی و ادامه تحصیل در خارج از کشور ضروری است. البته، دوره دکتری دوره سختی است و نیاز به تلاش و پشتکار زیادی دارد.
عضویت در هیات علمی
معمولاً دانش آموختگان مقطع دکتری در تلاش برای جذب شدن به‌‌عنوان هیات علمی دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی هستند.
پژوهشگر تخصصی
با توجه به اینکه مقطع دکتری اصولاً در جهت توانمندسازی پژوهشی افراد است، برخی از دانش‌آموختگان این مقطع به صورت تخصصی نسبت به انجام کارهای پژوهشی در حوزه تخصصی رشته خود می‌پردازند.
کاهش احتمال استخدام
واقعیت این است در صورتی که فرد تا پیش از ورود به مقطع دکتری در جایی استخدام نشود، امکان استخدام وی پس از دریافت مدرک این دوره بسیار کاهش خواهد یافت. از این رو به دانشجویان توصیه می‌شود تا پیش از ورود به این مقطع، در جایی مشغول به کار شوند.
امتیاز ویژه سازمان برای دانشجویان دکتری
دانشجویان PhD دانشگاه‌های سراسر کشور بر اساس سیاست حمایتی سازمان، می‌توانند به صورت رایگان به عضویت این مجموعه درآمده و از خدمات آن برخوردار شوند.
آمار آزمون دکتری 1396 تا 1398
| سال | آمار ثبت نام | حاضران در جلسه | مجاز به انتخاب رشته | آمار انتخاب رشته سراسری | ظرفیت پذیرش سراسری | ظرفیت پذیرش دانشگاه آزاد |
|---|---|---|---|---|---|---|
| دکتری 98 | 196649 | 163321 | 150535 | 108899 | 14277 | 8167 |
| دکتری 97 | 234736 | 187821 | 173763 | 125872 | 13600 | 9800 |
| دکتری 96 | 260520 | 212941 | 199303 | 145787 | 14414 | اعلام نشد. |
